Wat is blauwalg?
We beginnen met de naam ‘blauwalg’, want deze is misleidend en zet je al snel op het verkeerde been. Ten eerste is het geen alg, maar een bacterie uit de familie van cyanobacteriën. ‘Cyano’ verwijst naar de kleur cyaan (dus niet naar het gif cyanide, wat wel eens beweerd wordt).
In het water is de kleur echter zelden blauw; donkergroen tot blauwgroen komt het meeste voor (foto links). Door onwetendheid wordt blauwalg daardoor soms verward met kroos, een potentieel dodelijke vergissing. Als blauwalg op de wal ligt en uitdroogt komt de blauwe kleur prominent naar voren (foto rechts).
Bron foto links: Wikipedia commons.
Bacteriën
Cyanobacteriën behoorden tot de eerste levensvormen op aarde die zuurstof produceerden via fotosynthese, hetzelfde proces wat we kennen van bomen en planten. Aangenomen wordt dat het leven op aarde zonder deze bacteriën nooit of pas veel later voet aan de grond had gekregen.
Blauwalg vermenigvuldigt zich razendsnel bij zonnig en warm weer, in stilstaand water en mits er voldoende voedingsstoffen aanwezig zijn. Men noemt dit ‘bloei’. De piekperiode voor de bloei van blauwalg is gewoonlijk rond het tweede deel van de zomer tot en met het eerste deel van de herfst, maar kan sterk variëren onder invloed van geldende weersomstandigheden.
Onder invloed van wind ontstaan plekken aan de waterkant waar de concentratie aan blauwalg zichtbaar hoog is. Ook inhammen zijn beruchte plekken, dit dankzij het gebrek aan stroming. Door diezelfde wind kan de andere kant van het water vrij van blauwalg zijn; iets om in het achterhoofd te houden als je zoekt naar een geschikte zwemplek. Flinke regenval of een periode van afkoeling maken gewoonlijk een abrupt einde aan de bloei.
Zoals bijna altijd kan een micro-organisme zowel nuttig als gevaarlijk zijn en blauwalg vormt geen uitzondering op deze regel. Blauwalg produceert twee uiterst giftige bijproducten die levensgevaarlijk zijn voor mens en dier.
- Neurotoxine (zenuwgif). Neurotoxinen zijn gifstoffen die de werking van het zenuwstelsel negatief beïnvloeden of volledig stilleggen. Dit kan leiden tot allerlei problemen met betrekking tot motoriek zoals lopen, of spieren die de ademhaling en hartslag regelen. De eerste tekenen van vergiftiging zijn meestal binnen 20 minuten zichtbaar en bestaan uit zwakte, wankelen, ademhalingsproblemen, kwijlen, stuiptrekkingen en uiteindelijk de dood.
- Hepatotoxine (Grieks: hepato = lever), een giftige stof die de lever aantast en kan leiden tot leverfalen. De symptomen van leverfalen zijn onder andere zwakte, lichtgekleurde slijmvliezen, mentale stoornissen, bloederige diarree en uiteindelijk de dood.
Alleen maar in contact komen met blauwalg is al gevaarlijk
Tijdens het zwemmen in contact komen met blauwalg kan bij mensen leiden tot huiduitslag, irritatie van de ogen, maag- en darmklachten of hoofdpijn. Neem zo snel mogelijk een douche (sowieso een goed idee na zwemmen in de natuur) en de klachten verdwijnen over het algemeen snel.
Waar en wanneer?
De bacteriën vermenigvuldigen zich razendsnel bij hoge temperaturen. Blauwalg is er echter het hele jaar door en kan ook een winter overleven onder het ijs. Die hele lage concentraties zijn ongevaarlijk.
Het komt voor in wateren (zoet en zout) waar nauwelijks stroming is.
Dodelijke concentraties bij inname
Een Amerikaans onderzoek wees uit dat bij koeien en paarden het drinken van ongeveer een liter (sterk door blauwalg vervuild) water dodelijk was. Bij honden is dit niet onderzocht, maar met behulp van een eenvoudige rekensom die rekening houdt met lichaamsgewicht kunnen we wel een schatting maken.
Een volwassen koe weegt circa 600 Kg, de gemiddelde hond circa 20 Kg, een verschil van een factor 30. 1000 milliliter gedeeld door 30 zou betekenen dat inname van slechts 33 milliliter sterk vervuild water voor de hond dodelijk kan zijn. Dat is ternauwernood een bek vol.
Let op: dit is slechts een aanname op basis van lichaamsgewicht. Hoewel dit een algemeen aanvaarde methode is die ook wordt toegepast bij het doseren van medicijnen, kunnen er meer factoren een rol spelen dan gewicht alleen, zowel in positieve als in negatieve zin.
Geen behandeling mogelijk
Voor beide vormen van vergiftiging bestaan geen antistoffen of beproefde behandelingen. Ook voltrekken deze processen zich soms razendsnel en is de dood al ingetreden voordat er een diagnose kan worden gesteld. Omdat veel van bovengenoemde symptomen ook bij andere vormen van vergiftiging voorkomen, kan alleen een uitgebreid laboratoriumonderzoek van het zwemwater in kwestie zekerheid bieden over de oorzaak.
Dieren die een cyanobacteriële vergiftiging overleven kunnen aan gewichtsverlies lijden en in sommige gevallen lichtgevoeligheid ontwikkelen. Dieren die dit ontwikkelen zijn gevoelig voor zonnebrand van de lichtere delen van de huid, waaronder de snuit, vulva / anus en alle andere gebieden met een witte of lichte huid. De aangetaste huid zal uitdrogen, zwart worden en vervellen. De nieuwe huid blijft echter net zo lichtgevoelig als de oude, waardoor dit proces zich oneindig kan herhalen.
Voorkomen is de enige optie
Verken van tevoren de omgeving waar je je hond wil laten zwemmen. Blauwalg kan ook net onder het wateroppervlak aanwezig zijn en ziet er dan uit als een lichtgroene waas die soms alleen onder een bepaalde hoek goed te zien is. Dode dieren in en rond het water, zoals vissen, kikkers en muizen, zijn ook een teken dat er iets goed mis is.
Houd je hond aan de lijn totdat je het water uitgebreid geïnspecteerd hebt. Laat de hond pas zwemmen als je 100% tevreden bent. Twijfel je ook maar een heel klein beetje, neem dan het zekere voor het onzekere. Iets giftigers dan een hoge concentratie aan blauwalg is in de natuur bijna niet te vinden, en van een dagje niet zwemmen is nog nooit een hond doodgegaan.
Tip
Bezoek www.zwemwater.nl voor meldingen van blauwalg bij jou in de buurt. Als de zwemplek van jouw hond er niet bij staat wil dat overigens niet zeggen dat er geen blauwalg voorkomt. Het betekent alleen dat het nog niet bekend is bij deze website.
Credits
Hans van Rijsse heeft ruim 20 jaar ‘moeilijke’ honden opgevangen voor o.a. asiels, Dierenbescherming en stichtingen met het doel deze te rehabiliteren en adoptiegereed te maken. Hans is tevens de vaste columnist van Border Collie Nieuws.
