Het BAT effect: Behavior Adjustment Training

Waarom valt een hond uit?

Voor sommigen is het helaas een zeer bekend fenomeen, je dacht rustig samen te kunnen wandelen en dan plots hangt jouw hond in de lijn, woest blaffend, grommend, compleet over de toeren. Het lijkt totaal uit het niets te komen en ook lijkt het alsof de hond woest en kwaad reageert op iets in de omgeving (naar andere honden of naar mensen). “De hond gedraagt zich agressief, dus dan zal hij wel woedend zijn,…toch?!”. Hoewel dit een begrijpelijke gedachtegang is, blijkt dit haast nooit het geval te zijn, sterker nog, er ligt vaak iets compleet anders aan ten grondslag.

Zo bestaan er honden die op een overenthousiaste manier contact willen maken, maar die hierbij gehinderd worden door de lijn. Deze honden vallen uit door frustratie zodra de lijn strak komt te staan. De meeste honden die agressief uitvallen doen dit echter omdat zij zich bedreigd voelen. Zij reageren vanuit angst, een emotie. Wanneer er sprake is van een emotionele reactie, dan schiet het hondenlichaam in overlevingsmodus. Er wordt dan razendsnel, reflexmatig (dus onbewust) een overlevingsstrategie in gang gezet. Bij angst zal een hond geneigd zijn om te vluchten, bevriezen of vechten.
Waarom raakt een hond op zulke momenten in vechtmodus en vlucht of bevriest hij niet?
Dit heeft te maken met beweging en met eerder opgedane ervaringen. Een aangelijnde hond kan niet vluchten of bevriezen, zeker niet wanneer de mens in beweging blijft. Ook loslopende honden hebben het gevoel dat zij niet anders kunnen. De afstand tot de triggers speelt hierbij een cruciale rol. Wanneer de afstand te klein wordt, zal de hond als een soort magneet naar de trigger toegezogen worden en deze willen aanblaffen en strak in de gaten houden. Dit heeft te maken met de behoefte aan controle over datgene wat de hond eng vindt. Dit is een natuurlijke reactie voor een dier dat zich bedreigd voelt. Het is vergelijkbaar met de reactie van mensen. Wanneer er, bijvoorbeeld, een levensgevaarlijke wesp de woonkamer binnenvliegt, dan zullen veel mensen deze ook strak in de gaten willen houden of agressief willen wegjagen, uit angst.

Er spelen nog twee dingen mee die ervoor zorgen dat een hond steeds vaker uitvalt:

Wanneer het lichaam een bepaalde strategie in gang zet, worden er banen/paden aangelegd binnen het zenuwstelsel. Hoe vaker zo’n pad gebruikt wordt, hoe toegankelijker dat pad wordt. Zo ontstaat er na verloop van tijd een soort snelweg die bij het zien van de trigger direct wordt ingeslagen.
Het uitvallen heeft altijd een effect. In de meeste gevallen verdwijnt datgene wat eng is, of dit wel of niet door de agressie komt, dat maakt voor de hond niet uit. Hierdoor vinden er na verloop van tijd ook leerprocessen plaats. Gedrag wat werkt wordt vaker ingezet. Sommige honden leren dat het uitvallen nog beter werkt wanneer de hond zich groot maakt. Deze honden stellen zich groot en intimiderend op (staart omhoog, oren naar voren, verhoogde houding), terwijl de onderliggende emotionele reactie nog steeds op hetzelfde neerkomt: angst.

De invloed van stress

Wanneer er spanning gevoeld en opgebouwd wordt (stress), komen er diverse hormonen vrij, waaronder adrenaline en cortisol die het hondenlichaam klaarstomen voor actie. Dit is zowel bij stress door positieve ervaringen (bijv. tijdens spel of hondensporten) als bij stress door negatieve ervaringen het geval (bijvoorbeeld bij angst). Wanneer de spanning zakt, zakt ook de concentratie van deze hormonen. Hier gaat echter wat tijd overheen. Met name cortisol blijft nog lang in het lichaam hangen. Zo kan een flinke boost cortisol soms na 8 uur nog steeds actief zijn.
Iedere keer als een hond iets meemaakt wat spanning geeft, zal de concentratie van stresshormonen stijgen. Hoe hoger de concentratie, hoe sneller een emotionele reactie overneemt en hoe groter de kans op een explosieve reactie, zoals uitvallen. Dit is de reden dat een hond na rustige dagen niet uitvalt en op een drukke dag (dit kan door zowel positieve als negatieve spanning gebeuren) ineens wel uitvalt. Het lijkt dan uit het niets te komen, maar de concentratie van stresshormonen is dan zo hoog, dat de emmer overloopt. Het opstapelen van stress wordt ook wel ‘trigger stacking’ genoemd.

Waarom het straffen van een uitvallende hond niet werkt

Wanneer een hond een emotionele reactie ervaart, zal het toedienen van straf een vicieuze cirkel in gang zetten. Niet alleen zal de emotionele reactie versterkt worden, maar ook de trigger waar de reactie op gericht is, zal met het toedienen van straf een nòg negatievere associatie krijgen. Bovendien neemt de kans op agressie èn redirectie-agressie (waarbij de agressie wordt omgericht naar datgene wat zich dicht in de buurt van de hond bevindt) toe. In het meest “gunstige” geval, zal een gestrafte hond zijn uitvalgedrag gaan onderdrukken (symptoombestrijding) en compleet stoppen met communiceren. Dergelijke honden zijn omgeschakeld (uitgeschakeld) naar een toestand van aangeleerde hulpeloosheid. Dit brengt zeer ernstige schade toe aan het welzijn van de hond. Bovendien neemt hiermee de kans op bijtincidenten toe, doordat de hond niet meer durft te waarschuwen. Aan de emotionele reactie op de triggers wordt met straffen niets veranderd. Wanneer je een mens gaat straffen voor het uiten van angst voor wespen, zal deze mens wespen dan minder eng gaan vinden?

Wat is BAT?

B.A.T. staat voor Behavior Adjustment Training, een gedragstherapiemethode die gebruik maakt van twee bekende invalshoeken. De hond wordt heel geleidelijk blootgesteld aan datgene wat hij eng vindt, zonder dat er stress opbouwt (systematische desensitisatie). Daarnaast leert de hond de triggers een andere betekenis te geven (herconditionering). De methode is ontwikkeld is door Grisha Stewart, een Amerikaanse hondentrainster die gespecialiseerd is in reactiviteit (heftig uitvalgedrag). Bij BAT krijgt een hond zo veel mogelijk controle en ruimte om zelf te kiezen voor ontspannen gedrag. Hierdoor wordt niet alleen het gedrag veranderd, maar ook de emotionele reactie op de trigger(s). De hond wordt blootgesteld aan zijn triggers in een gecontroleerde omgeving en op een gepaste afstand. Er wordt gewerkt met een lange lijn van 5m en een zo comfortabel mogelijk tuig met bevestiging van de riem op de rug. De hond krijgt het gevoel dat hij vrij kan bewegen.

BAT verhoogt het zelfvertrouwen en verlaagt de spanning. Een hond die meer controle krijgt over eigen gedrag, zal minder angst en/of frustratie ervaren. BAT werkt stress-verlagend en stuurt aan op natuurlijk, gewenst gedrag, waardoor er voor de hond geen specifieke training aan vooraf hoeft te gaan. Al snuffelend, wegdraaiend en af en toe kijkend, kan de hond op eigen tempo informatie verzamelen over zijn trigger(s). De afstand tussen hond en trigger wordt steeds kleiner, zonder dat er stress opbouwt. De hond ondervindt zelf dat er geen sprake is van dreiging en dat uitvallen niet nodig is. Ondertussen leert de mens te werken met een lange lijn, de hond te lezen en zelfs de meest onopvallende stress-signalen van de hond te herkennen. Doordat je als mens ruim op tijd en op een subtiele manier kunt bijsturen, ervaart de hond zelf meer controle over de situatie. Hoe meer controle de hond ervaart, des te sneller de hond leert en hoe neutraler de reactie op triggers zal worden.

De speerpunten van BAT

Het leren lezen van de hond en het herkennen van stress-signalen.

De hantering van de lange lijn en het bewust meebewegen met de hond.

Rekening houden met de BAT zones en werken met de BAT flow chart

Het bieden van controle aan de hond en het opbouwen van vertrouwen

Waarom BAT?

BAT onderscheidt zich op meerdere punten van andere vormen van herconditioneren en desensitiseren. Het grootse verschil zit hem in de beloningsvorm en de hoeveelheid controle die aan de hond gegeven wordt. Waar andere methodes gebruik maken van interactieve beloningen vanuit de mens (voer, spel of positieve oefeningen), werkt BAT met een zogenaamde functionele beloning. De beloning zit hem in de controle en daarmee ook de afstand die een hond zèlf mag nemen van de triggers. Het feit dat de hond ruimte en tijd krijgt om te stoppen, informatie op te nemen en de afstand te vergroten, levert een enorme beloning (en positieve opluchting) op voor de hond. Hoe minder bemoeienis van mensen, hoe sneller de hond zelf realiseert dat uitvallen niet nodig is. Hierdoor verandert de emotie en daarmee ook het gedrag.

Wat is een BAT set-up?

Een officiële BAT set-up vindt tijdens een BAT cursus plaats in een veilige, afgesloten omgeving. De triggers worden gecontroleerd, op grote afstand in beeld gebracht en gedragen zich in eerste instantie zeer voorspelbaar, wat bijdraagt aan het gevoel van controle voor de hond.
Tijdens een set-up, worden cursisten begeleid door een gecertificeerde BAT instructeur (CBATI) die op gepaste afstand aanwijzingen kan geven aan de cursist. Er worden niet alleen duidelijke handvatten gegeven voor het gebruik van BAT-technieken, de cursist leert tijdens de sessies ook te herkennen welke afstand voor zijn/haar hond ideaal is om positieve ervaringen op te doen. Daarnaast leert de cursist om de signalen van de hond te lezen en hier gepast op te reageren. De meeste mensen staan versteld van de snelheid waarmee de hond leert dat uitvallen niet nodig is.

Hoe ziet dat er uit?

Hoe pas je BAT toe in de praktijk?

De BAT set-ups geven cursisten de nodige handvatten en leerervaringen om aan het gedrag van de hond te kunnen gaan werken in een gecontroleerde omgeving. In de buitenwereld is er echter nooit 100% controle. Hoe kun je dit vervolgens gaan toepassen in het ‘echte leven’? Gelukkig biedt de cursus ook hier de nodige kennis voor. Zo krijgt elke cursist een pakket aan zogenaamde ‘survival skills’ mee die ingezet kunnen worden op momenten dat BAT niet mogelijk is.
Ook leren cursisten kansen aan te grijpen voor het uitvoeren van Ninja BAT set-ups. Dit zijn set-ups waarbij de triggers niet weten dat zij hier aan deelnemen. Denk bijvoorbeeld aan een groot overzichtelijk park waar in de verte een aangelijnde hond wordt uitgelaten. Cursisten leren om gebruik te maken van dergelijke situaties, zodat de hond alsnog veilige BAT ervaringen op kan doen in de buitenwereld. Cursisten worden tevens met elkaar in contact gebracht en aangespoord om met elkaar af te spreken (bijvoorbeeld op een verlaten industrieterrein) en BAT-set-ups met elkaar te doen, waarbij er gewerkt wordt op een afstand die groot genoeg is voor beiden honden.

BAT 2.0 Flowchart

Het BAT effect

Als je eenmaal begint met BAT, dan zie je na paar weken dat ‘het’ gebeurt. Kwartjes vallen, niet alleen bij de hond, maar ook bij de mens. Jouw hond wordt geleidelijk aan steeds meer ontspannen en de mens leest de hond beter dan ooit tevoren. Jullie leren op elkaar te vertrouwen en er ontstaat een balans. De eerder gevoelde stress verdwijnt. Er ontstaat een compleet nieuwe manier van wandelen en buiten zijn met elkaar. BAT is geen trucje; het is een manier van met je hond omgaan voor de rest van zijn/haar hondenleven. Zoals Grisha Stewart het zelf mooi omschrijft: “BAT is a dance between the dog and the person”. (Zie filmpje hieronder.)

Waar kun je terecht?

Voor een gecertificeerde BAT-instructeur (CBATI) in jouw omgeving, en typ een grote stad in jouw buurt in het zoekveld.
Het Nederlandstalige boek BAT 2.0 is o.a. te bestellen bij Bol.com