De zin en onzin van rehabilitatie

In dit artikel:

Gedragsproblemen
Wat is rehabilitatie?
Kanttekeningen
Terug naar de oorsprong
Volledige rehabilitatie is zeldzaam
Risico’s
Elke hond is anders
Verwachtingspatronen
Het nut van rehabilitatie

Gedragsproblemen

Als een hond gedragsproblemen vertoont, wordt er dikwijls de hulp ingeschakeld van een gedragstherapeut om hond en eigenaar te begeleiden bij het ombuigen van het gedrag. In sommige ernstige gevallen wordt er ook weleens gesproken over het rehabiliteren van de hond. Het idee hierachter is dat een grondige heropvoeding de hond weer op het rechte pad zou moeten krijgen maar je zou je kunnen afvragen of er wel zoiets bestaat als volledige rehabilitatie. Wordt de lat in de praktijk niet veel te hoog gelegd?

Foto boven: Een bijzonder moment, hond Kaneel kiest er voor het eerst voor om bij de dochter des huizes te gaan liggen. Voorheen was er nog niet voldoende vertrouwen. Een vertrouwensband opbouwen kost tijd en veel geduld. Vertrouwen is essentieel om goed te kunnen rehabiliteren.

Wat is rehabilitatie?

Het ligt er hierbij natuurlijk ook aan wat er precies onder rehabilitatie verstaan wordt en wat het uiteindelijke doel ervan is. Met betrekking tot mensen wordt rehabilitatie meestal gedefinieerd als ‘herstel van een vroegere toestand’ of ‘herstel in vorige staat, eer of aanzien’. Je kan hierbij denken aan de rehabilitatie van verslaafden, criminelen of andere mensen met psychische problemen. Het is de bedoeling dat men op den duur weer op een enigszins normaal niveau kan functioneren in de maatschappij. Bij honden wordt er doorgaans een soortgelijke definitie gehanteerd; uitspraken als ’terug naar zijn aard’ of ‘herstel van zijn natuurlijke toestand’ komen bijvoorbeeld regelmatig voorbij.

Foto: Foxie voor en na. Het gaat nu heel goed met haar maar ze zal altijd bepaalde angsten behouden. Door rekening te houden met en in te spelen op haar mogelijke reacties zijn vervelende situaties prima te voorkomen.

Kanttekeningen

Hierbij zijn echter wel een paar kanttekeningen te plaatsen. Ten eerste wordt er bij honden kennelijk uitgegaan van een terugkeer naar de oorsprong en niet zozeer naar een vorige toestand, zoals in de definitie van menselijke rehabilitatie. Het lijkt daarmee dus alsof men bij honden verder wil gaan met het rehabilitatieproces dan bij mensen. Ten tweede is het maar de vraag wat die natuurlijke toestand of oorsprong precies inhoudt. Hoe bepaal je zoiets? Is dit überhaupt objectief vast te stellen?

Terug naar de oorsprong

Om met het eerste punt te beginnen: waarom gaat men bij de rehabilitatie van de hond zo dikwijls uit van een soort harde reset? Alsof honden robotjes zijn die volledig geherprogrammeerd kunnen worden of teruggezet kunnen worden naar de fabrieksinstellingen. Hiermee is uiteraard niet gezegd dat honden niet goed trainbaar zijn of dat het niet mogelijk is om ernstig probleemgedrag om te vormen naar sociaal acceptabel gedrag. Het is echter wel de vraag of er zoiets bestaat als een volledige rehabilitatie waarbij de hond als het ware terugkeert naar een basistoestand. Dan zou je feite ook zijn emoties en gedachtes moeten wegnemen of moeten herinstalleren.

Foto: Bob voor en na. Ook met Bob gaat het nu goed, maar bepaalde angsten zullen niet verdwijnen. Hier zal altijd rekening mee moeten worden gehouden.

Volledige rehabilitatie is zeldzaam

Zelfs als we uitgaan van het menselijke voorbeeld en rehabilitatie zien als een terugkeer naar een toestand waarin het individu weer redelijk kan functioneren, is een slagingspercentage van 100% een utopie. Hoeveel mensen zijn er wel niet die na een poosje weer in hun oude gedrag vervallen? Denk aan de afgekickte alcoholist die toch weer naar een borrel grijpt of de voormalige crimineel die weer het verkeerde pad kiest. Het wordt nog ingewikkelder als er sprake is – al dan niet in combinatie met voornoemde problemen – van ernstige psychische aandoeningen; deze verdwijnen niet als sneeuw voor de zon na een ingrijpend rehabilitatieproces.

Risico’s

Waarom wordt er dan vaak zoveel verwacht van de rehabilitatie van de hond? Natuurlijk, honden zijn geen mensen en we kunnen niet alles vergelijken, maar juist in dit geval betekent dat misschien wel dat we veel voorzichtiger te werk moeten gaan. Kunnen we er bijvoorbeeld van uitgaan dat een hond die eerder andere honden of mensen (ernstig) heeft toegetakeld, zoiets nooit meer zal doen na rehabilitatie? Mogen we dat risico echt uitsluiten? Ook hier geldt waarschijnlijk eerder dat een hond uiteindelijk weer op een acceptabel niveau mee kan draaien binnen de samenleving maar dat men altijd bedacht moet zijn op een terugval of op de mogelijkheid dat het gedrag in meer of mindere mate altijd nog aanwezig zal zijn.

Elke hond is anders

Dan de tweede kanttekening: de vraag wat een natuurlijke toestand precies inhoudt. Wat bedoelt iemand als er gezegd wordt dat een hond via rehabilitatie terugkeert naar zijn natuur? Weet diegene dan precies hoe de hond in elkaar zat toen hij geboren werd? Of is er een soort algemene basistoestand die voor alle honden hetzelfde is? Een hond is een individu met zijn eigen specifieke karaktereigenschappen, raskenmerken, gedragingen en emoties. We mogen en kunnen er niet van uitgaan dat elke hond in wezen hetzelfde in elkaar zit of dat we precies weten wat hij denkt en voelt.

Gelukkig hanteert lang niet iedereen die zich bezighoudt met het rehabiliteren van honden deze definitie. Een andere veelvoorkomende beschrijving, de hond weer in balans brengen, klinkt bijvoorbeeld al heel wat geloofwaardiger. Toch roept ook dit de vraag op hoe je bepaalt wat dat inhoudt, in ‘balans zijn’. Het is al moeilijk om dit van onszelf te bepalen, laat staan van een andere soort.

Verwachtingspatronen

Dit klinkt misschien een beetje als muggenziften maar waar het om gaat is dit; door bij voorbaat al vaststaande doelen te stellen, schep je een bepaald verwachtingspatroon ten opzichte van de hond en leg je de lat hoger dan nodig is. Is het niet beter om eerst eens rustig te kijken hoever je kan komen met hem en hierbij rekening te houden met zijn mogelijkheden én zijn grenzen? Het is belangrijk dat we ons beseffen dat honden maar tot op bepaalde hoogte ‘maakbaar’ zijn. We kunnen een zeer angstige of agressieve hond een eind op weg helpen maar het is een illusie te denken dat hij omgetoverd kan worden in een volledig sociaal vaardige, relaxte, aanhankelijke, gehoorzame en vriendelijke hond die de rest van zijn leven geen enkele vorm van agressie of angst zal vertonen. Denk ook hierbij weer aan de onderliggende emoties; die neem je niet zomaar weg.

Foto: Hond Kaneel is een herplaatser en al gauw bleek dat ze niet goed met andere honden overweg kon. Met veel geduld en oefenen gaat het al stukken beter, maar of ze ooit met een andere hond bevriend zal raken is nog maar de vraag. De toekomst zal het leren.

Het nut van rehabilitatie

Kan een hond dan eigenlijk wel gerehabiliteerd worden? Heeft het wel zin? Als we bereid zijn de definitie en het doel wat bij te stellen, kunnen honden wel degelijk succesvol gerehabiliteerd worden. Het gaat erom dat we de hond handvatten bieden om beter om te gaan met zijn emoties, dat we hem sociaal acceptabel gedrag aanleren en dat we tegelijkertijd inzien dat het een levenslang proces zal zijn dat niet stopt na een paar weken of maanden van heropvoeding, resocialisatie, interne begeleiding, roedeltherapie of welke naam er ook aan gegeven wordt. De eigenaar zal bereid moeten zijn aanpassingen te doen in zijn leven en rekening te houden met het feit dat de hond voortdurend aandachtig begeleid zal moeten worden. Alleen op die manier blijft de veiligheid van zowel hond als maatschappij gewaarborgd.