De vier zones van sensitisatie bij een bange hond

Case studie: Spaanse herplaatser die steeds banger werd

Steeds banger

Ik werd recent geroepen voor een bodeguero kruising die, sinds zijn therapie tegen angst voor auto’s, banger was geworden.. De toenmlige gedragstherapeut had geen gebruik gemaakt van dwang, pijn of intimidatie.

Hoe kon dat?

In kleine stapjes laten wennen

Het advies van de gedragstherapeut was om de hond in kleine stapjes aan de auto te laten wennen. Een eerste stap was om herhaaldelijk naar de auto te lopen, maar er niet in te stappen.

De eigenaren merkten echter dat de hond, in plaats van beter te worden, steeds banger werd voor de auto. Al snel werd hij ook bang voor zijn tuigje, als de eigenaren naar de voordeur liepen en voor vrijwel ieder teken dat hij straks naar buiten moest.

Geleidelijk betekent niet stapsgewijs

Het advies van de gedragstherapeut om de hond geleidelijk te laten wennen was goed gefundeerd – in feite, heet deze benadering ‘systematische desensitisatie’. Het probleem lag echter bij de pre-gedefinieerde stappen.

Wat bepaalt of een blootstelling gunstig is, is dat de hond zich tijdens blootstelling veilig voelt. Dit hangt af van veel factoren: de stemming van de hond, hoe gestrest hij die dag is, hoeveel prikkels hij hiervóór heeft moeten verwerken, enz. Dit kan iedere dag anders zijn.

Desensitisatie gaat om op tijd stoppen met de blootstelling, vóórdat de hond gespannen is. De reactie van de hond bepaalt hoe groot een stap is. Typische vooruitgang bij desensitisatie lijkt meer op een bochtige weg met bergen en dalen, dan traptreden.

Foto: Mountain road: Courtesy of pxhere.com. CC0 license, no modifications made.

Sensitisatie

De reden dat de hond banger werd ligt bij ‘sensitisatie’. Bij een hond (of mens!) die intens bang is voor iets, kan iedere blootstelling – zelfs als de hond ‘alleen’ een beetje gespannen oogt – het probleem verergeren.

Stel je voor dat je erg bang bent voor spinnen. Niet een klein beetje bang, hè. Echt bang: je zweet, je hart gaat sneller, alles.

Stel je nu voor dat Bob, een goedbedoelde vriend, je probeert van jouw angst af te helpen. Hij heeft een spin in een bedekt glas gestopt. De spin kan er niet uit, de spin is geen gevaarlijk soort. Je hoeft de spin niet aan te raken. Er kan je niks overkomen.

Foto credits: Tim Gage [CC BY-SA 2.0], via Wikimedia Commons

Bob duwt het glas keer op keer in jouw handen. Wat denk je dat er dan gebeurt? Word je minder bang voor spinnen? Raak je gewend?

Helaas niet. Jouw angst zou juist nog erger kunnen worden. Niet alleen dat, maar kans is dat je nu ook nerveus raakt in de aanwezigheid van , en misschien ben je nu zelfs geen grote fan van glaswerk meer.

De zones van blootstelling

Dus: blootstellen – zelfs stapsgewijs – op een manier dat de hond zich nog steeds bang voelt kan het probleem erger maken. Wat is dan de juiste graad van blootstelling? Dit bepaal je uit de vier zones van blootstelling: ieder met zijn eigen kans van slagen. De voordeligste is de groene zone.

De rode zone: zeer verergerend

Met de rode zone wordt de hond blootgesteld op zo een intensiteit dat hij/zij helemaal niet om kan gaan met de situatie.

De hond is zodanig bang dat hij niet te bereiken is en hij doet zelfs – vaak paniekerige – pogingen om uit de situatie te komen (agressie en/of vluchtpogingen). In het ergste geval belandt de hond in een shocktoestand.

Blootstellen in de rode zone is een ramp voor angstproblemen. De angst wordt alleen maar (veel!) erger.

De gele zone: licht verergerend

Met de gele zone is de hond duidelijk bezorgd in de probleemsituatie, maar je kan hem/haar nog bereiken (bijv. hij kan nog gehoorzamen en/of hij neemt voedsel nog aan). Wel vertoont de hond tekenen van spanning (strakke bewegingen en stijve postuur), alertheid of stress (stresssignalen).

De gele zone is de reden waarom de angst bij de bodeguero erger is geworden. Hij oogde rustig (iig. niet paniekerig of agressief), dus de eigenaren hadden het niet door dat hij nog best bang was.

Bij iedere blootstelling met de auto, nam de neiging om de volgende keer met angst te reageren toe. De relatie tussen de auto en de angst werd alleen maar verankerd. In de gele zone is de schade niet even groot als in rode zone, maar er ontstaat wel schade.

Trouwens, is gemagnetiseerd worden (de probleemprikkel fixeren en moeilijk af te leiden zijn) een teken dat je gele zone vertrekt en de rode zone binnenkomt.

Deze blootstellingen zijn dus alles behalve gunstig geweest.

De hond lokken richting de probleemprikkel is een voorbeeld van gele zone blootstelling. Er wordt druk op de hond gelegd om uit zijn comfort zone te stappen. Omdat hij voedsel aanneemt, denk je dat hij oké is, maar de hond beleeft nog angst en je hebt de negatieve associatie hierdoor misschien juist verslechterd.

De witte zone van blootstelling: neutraal

Met de witte zone houdt de hond zich niet bezig met de probleemsituatie. Voorbeeld: een hond die volledig afgeleid wordt (bijv. met voedsel) terwijl hij de probleemsituatie passeert.

Hij wordt door deze blootstelling in principe niet banger. Let uiteraard goed op dat je tekenen van de gele zone niet mist (weet je nog? spieren spanning, alertheid, stressignalen).

Echter wordt de angst hierdoor ook niet minder. De hond heeft de auto niet geassocieerd met iets lekkers. Hoe zou hij dat kunnen? Hij had het niet eens door dat de auto er was.

Management: Jouw hond probleemloos de probleemsituatie van dichtbij laten passeren is een managementsucces (het maakt jouw leven makkelijker), maar het is geen therapiesucces. Managementsuccessen zijn belangrijk omdat je niet de hele tijd kan trainen. Zo kan je een beetje normaal met jouw hond lopen.

‘Kijkes’: De ‘Kijkes’ oefening is een witte zone tool. Soms kan je dit zo betrouwbaar maken dat de hond de probleemsituatie niet eens doorheeft, zelfs van heel dichtbij, omdat hij/zij zo veel aandacht voor je heeft.

Maar hoe handig het ook is, is de Kijkes geen therapie-oefening.Waarom adviseren we altijd om de hond zo veel mogelijk in de witte zone te houden, dan? Omdat hij er in ieder geval niet erger van wordt, en omdat het niet realistich is om hem de hele dag in de groene zone te houden. Dat vergt te veel alertheid, focus, tijd en energie.

De groene zone van blootstelling: therapeutisch

Temple Grandin (etholoog), noemt de groene zone instelling: “He notices but he doesn’t mind.”

Helaas laten 99% van echte leven situaties dit niet toe (te onvoorspelbaar, te abrupt, te dichtbij, te intens, etc.). Aan jou om de groene zone trainingssituaties op te stellen.

Voorbeeld: De hond is bang voor de auto. Jouw einddoel is dat om samen met de hond de auto in te kunnen.

Notices the trigger: Loop in de richting van de auto, alsof je erin wilt stappen.
But does not mind it: Zodra de hond naar de auto kijkt, zeg je een stopwoordje, en stop je de blootstelling. Je keert je dan om en je begeleidt de hond terug naar de witte zone (dus zo ver van de auto dat de hond het niet meer merkt). Daar mag hij iets lekkers hebben.

Na een aantal herhalingen kan je hopelijk het stopwoordje steeds later zeggen, bij steeds langere en realistischere blootstellingen.

Wat bepaalt wanneer je het stopwoordje zegt, is dus geen pre gedefinieerde stap, maar het moment dat de hond dreigt de groene zone te verlaten. Dat zie je door verhoogde alertheid of stresssignaaltjes.

Dit moment noemen we het ‘tipping point’. In een ideale wereld stop je net vóór dat punt. Helaas is dat niet altijd duidelijk. Stop dan liever te vroeg dan te laat (dus vooral niet wachten totdat de hond ‘gemagnetiseerd’ wordt).

Hoe doe je dat, dan? Door, vooral in het begin, te stoppen zodra de hond naar de probleemprikkel kijkt.

Kernboodschap

Jouw hond dwingen om in een angstaanjagende probleemsituatie te blijven is sowieso gedoemd te mislukken als je daarbij wilt dat hij eraan gewend raakt. Echter zelfs een goedbedoeld, stapsgewijs programma heeft zijn valkuilen.

Concreet gezien, hoef je maar één ding te onthouden: stop de blootstelling vóór het tipping point – vóórdat de hond het erg vindt.