De therapeutische werking van praktijkspeuren

Even kort: wat is Praktijkspeuren?

Bij praktijkspeuren werkt een hond, samen met zijn geleider (handler) een menselijk spoor uit. Iemand heeft een bepaalde route gelopen en zich aan het eind verstopt. Het doel is het zo snel en effectief mogelijk vinden van deze vermiste persoon. Bij de start krijgt de hond hiervoor een geurvoorwerp van de vermiste persoon aangeboden. De hond leert de specifieke persoonsgeur van een persoon te volgen en andere geuren te negeren.

In de training wordt de moeilijkheidsgraad stapsgewijs verhoogd en worden steeds moeilijkere scenario’s uitgewerkt. Zo variëren we de lengte en oudheid van sporen, worden er verleidingsporen gebruikt, loopt de ‘vermiste’ over verschillende ondergronden en speuren we in verschillende omgevingen, met afleiding van mensen, dieren, verkeer, andere geuren etc. Dit vergt een zeer grote concentratie van de hond. De hersencellen worden flink aan het werk gezet. Hij moet als het ware steeds een moeilijkere puzzel oplossen.

De speurlessen, die voornamelijk als privélessen worden aangeboden, zijn ook een lichamelijk verantwoorde work-out voor zowel hond als begeleider. Tijdens privélessen kan optimaal rekening worden gehouden met de opbouw van de lessen, passend bij de hond en de handler. Op deze manier kunnen speurlessen ingezet worden als ondersteuning bij een therapieplan van een gedragstherapeut en/of op maat worden gemaakt voor de hond die een lichamelijke beperking heeft of moet revalideren.

Uit de praktijk

Het verhaal van Lebbe

Regelmatig komen er bij de STC-speurhondenscholen honden speuren die al het een en ander in hun rugzak meedragen. Een van die honden is Lebbe, een Friese Stabij. Een herplaatser die al het een en ander had meegemaakt in het verleden. Wat precies was niet helemaal duidelijk, maar de hond was erg onzeker, had problemen met andere honden en mannen waren eng.
Dat was ook de reden waarom de eigenaar graag een activiteit wilde ondernemen met haar hond waarbij ze één op één werken. En waarbij haar hond geen contact met andere honden hoefde te hebben.

De speurinstructeur en eigenaar van Lebbe zijn samen met hem aan de slag gegaan en gaandeweg had Lebbe steeds minder oog voor de ‘enge’ prikkels uit de omgeving. Hij werkte zonder problemen met voor hem vreemde mannelijke spoorlopers, speurde in een woonwijk stoïcijns door terwijl er aan de overkant van de weg een hond naar hem stond te blaffen en speurde zonder onderbreking langs een stel kwakende eenden!
Zodra de eigenaresse thuis de speurtas uit de kast haalt, is hij één en al enthousiasme. WE GAAN SPEUREN!
Er is een moment geweest dat de eigenaresse serieus herplaatsing van de hond overwoog, maar mede door het speuren heeft zowel de hond als zijzelf weer het (zelf)vertrouwen teruggekregen. Niet alleen tijdens de training, maar ook in het dagelijks leven. Ze werden een team.

Het verhaal van Chica

De eigenaresse vertelt: “Chica mijn hond (mix) is 5 jaar geleden bij mij gekomen. Al snel bleek dat zij het geweldig vindt om samen met mij te werken. Helaas bleek steeds meer dat zij lichamelijk niet in orde was. Hierdoor moest ik stoppen met de jacht met haar. Hierna begon eerst het traject om te kijken wat er aan de hand was. Samen met de dierenarts, acupuncturist en fysiotherapeut is hard gewerkt om haar lichamelijke conditie te verbeteren. Dit is voor een deel gelukt, maar toch zal ze altijd klachten blijven houden (rug en heupen) en zal het waarschijnlijk (ondanks alle goede zorg) langzaam erger worden.

Toen Chica zich beter ging voelen merkte ik ook aan haar dat ze het samen werken mistte. Na overleg met mijn dierenarts/fysio/trainer/acupuncturist kreeg ik van allen het advies om met haar te gaan speuren. Dit was volgens hen een sport die lichamelijk niet te belastend hoefde te zijn en gaf haar wel een kans haar hersens te gebruiken en samen met mij te werken.

Ik moet eerlijk zeggen dat ik er met twijfels aan begon. Ik had het idee dat je eigenlijk niet echt samen wat deed, dat je alleen achter je hond aan liep en dacht ook dat Chica het niet zo leuk zou vinden omdat ze altijd van hele actieve dingen hield. Niets bleek minder waar! Het is absoluut een samenspel tussen eigenaar en hond en je moet beiden heel alert zijn. Chica bleek het al snel echt geweldig te vinden en is heel enthousiast. Ze is heel gedreven maar mede door de goede begeleiding van de STC-speurinstructeur doet ze precies wat ze aan kan. Zodat ze niet teveel doet (en meer last krijgt) maar wel moe en voldaan naar huis gaat.

Ik zou iedereen die zoekt naar iets om te doen met zijn hond die iets mankeert aanraden om het op zijn minst te proberen. Het heeft mij in ieder geval zeer positief verrast en ik geniet van het feit dat ik weer samen met haar wat kan doen”.

Het gedragsmatige effect van Praktijkspeuren

Honden verkennen de wereld in de eerste instantie met hun neus. Dat is hun primaire zintuig. Hun reukorgaan is enorm goed ontwikkeld. Een hond kan zijn neus op twee manieren gebruiken:

Zuurstofopname

Als een hond ‘normaal’ ademhaalt om zuurstof op te nemen gaat de geïnhaleerde lucht rechtstreeks de luchtpijp in naar de longen. In rust ademt hij 15 keer per minuut. Bij rustig lopen is dat 30 keer per minuut. (blauwe route in de afbeelding)

Om geur op te nemen

Maar als een hond zijn neus gebruikt met als doel om geur op te nemen (snuffelen) dan legt de lucht een andere weg af. De lucht wordt dieper en intensiever geïnhaleerd tot achter in de neus waar het reukepitheel zich bevindt. De ademhalingsfrequentie stijgt daarbij naar 140 – 200 keer per minuut! In het reukepitheel worden de geurmoleculen via de geurreceptoren en de zenuwen doorgegeven aan de hersenen: geur wordt waargenomen door de hond! (rode route in de afbeelding).

Afbeelding: Verschillende wegen van ingeademde lucht voor ademhaling en geuropnam. Bron: Craven et al., 2009.

Daarnaast heeft de hond in zijn bek nog een andere orgaan waarmee hij geur kan waarnemen: het orgaan van Jacobson, ook wel vomeronasaal orgaan genoemd. Zie ook dit artikel over de werking van de neus.

Bij de snuffelademhaling die bij het speuren gebruikt wordt is er sprake van een (zeer) grote lichamelijke en geestelijke inspanning door de hond. Op geestelijk vlak wordt er nogal wat gevraagd van de speurhond: hij moet namelijk die éne specifieke geur selecteren uit alle geuren die er op het spoor zijn. En hij moet dat spoor blíjven volgen en alle andere geuren negeren. Dat vergt een enorme focus en volharding van de hond. Hersenwerk ten top dus!

Mede door deze inspanningen komen de neurotransmitters endorfine en dopamine vrij. Endorfine heeft een stressverlagende werking en geeft de hond een ontspannen gevoel. Dopamine geeft de hond hetzelfde gevoel als hij krijgt bij een beloning: blijdschap en genot. Dopamine wordt ook wel het ‘gelukshormoon’ genoemd. Het speuren zelf wordt als beloning ervaren, niet alleen het vinden van de persoon met worst of speeltje aan het eind van het spoor!

De gedragsmatige effecten van praktijkspeuren op een rijtje:

Praktijkspeuren geeft de hond een intrinsieke beloning (vergelijkbaar met het zelf belonend effect bij jagen)
Praktijkspeuren werkt stressverlagend
Tijdens speuren leert de hond te focussen op het werk. Daarmee wordt een (te) hoge drive in goede banen geleid
Omdat de hond geheel zelfstandig werkt en hierin succes heeft, geeft dit een enorme boost in zijn zelfvertrouwen
Geen gedrag maar wel een voordeel: de band tussen eigenaar en hond wordt hechter, door de andere wijze van samenwerken en het wederzijdse vertrouwen in elkaar!

We kunnen op een positieve manier gebruik maken van praktijkspeuren bij:

Honden die bang zijn voor andere honden
Honden die bang zijn voor mensen
Honden waarbij de ‘stressemmer’ snel vol zit
Honden met een (te) hoge drive
Onzekere honden
Uiteraard doe je er ook honden zonder ‘issues’ een groot plezier mee!

Maar….

Uiteraard is praktijkspeuren geen wondermiddel. Het is niet zo dat gedragsproblemen verdwijnen als je gaat speuren met je hond. Het is één van de ondersteunende mogelijkheden die als onderdeel van een therapieplan kan worden geadviseerd. Uiteraard met een hiertoe opgeleide speurinstructeur.
Neem altijd een erkend en gediplomeerd gedragstherapeut in de arm wanneer je aan de slag wilt gaan met het (ongewenste) gedrag van je hond.

Praktijkspeuren en lichamelijke klachten/beperkingen bij de hond

Voor gezonde honden is praktijkspeuren een fantastische sport. Het biedt hen zowel een mentale als fysieke workout. Dit geldt overigens ook voor de begeleiders!

Speuren is daarnaast, in tegenstelling tot veel andere sporten, heel goed mogelijk en verantwoord bij of na een revalidatietraject van een hond of bij het begeleiden van honden met permanente klachten of beperkingen.
Je kunt daarbij denken aan honden met gewrichtsproblemen, zoals artrose of honden die herstellen van een operatie. Maar ook voor oudere honden, pups die nog maar beperkt belastbaar zijn, of honden die slecht zien of slecht horen.

Wat gebeurt er tijdens het speuren met het lichaam van de hond?

Er wordt veel kracht gezet met de achterhand:
– De lage rug
– Overgang laatste lendenwervel naar heiligbeen
– Heupen
– Knieën (vooral bij blessures)

Er wordt veel trekkracht gezet op de voorhand:
– De voorborst (daarom zijn niet alle tuigen geschikt om mee te speuren)
– Schouders en ellebogen
– Hals en nek

Afhankelijk van het type revalidatie of beperking is het belangrijk dat het speuren met grote zorgvuldigheid wordt opgebouwd. Bij praktijkspeuren worden de spieren van de achterhand versterkt. Praktijkspeuren kan daarom (na overleg) bijvoorbeeld met honden die herstellen van een gewrichtsaandoening (HD/OCD/LPC) of knieoperatie. Bij bepaalde aandoeningen of blessures zoals bijvoorbeeld een nekhernia of Wobbler is speuren NIET geschikt omdat er te veel druk op de nek kan komen. Een goed opgeleide praktijkspeurinstructeur weet dit, en zal geen honden uit deze categorie laten participeren in de lessen zonder overleg met (para)medische specialisten (behandelend dierenarts/ fysiotherapeut/ osteopaat/ chiropractor).

Het materiaal dat tijdens het speuren wordt gebruikt (type tuig/halsband) moet passen bij de lichamelijke conditie van de hond. Bij sommige blessures kan een bepaald type tuig irriteren of belemmeren. De speurinstructeur adviseert hier ook over.

Praktijkspeuren met pups en oudere honden

Een veel gestelde vraag is of men met een jonge pup al kan komen speuren. Het antwoord op die vraag is ‘ja’, maar uiteraard met beleid! Met een pup, waarbij de groeischijven nog niet gesloten zijn, houdt een instructeur rekening met de opbouw van de lessen. Een pup krijgt te maken met groeispurten die gepaard kunnen gaan met groeipijnen. Het skelet van een hond is pas rond zijn 1^e jaar helemaal uitgegroeid en pas dan volledig belastbaar.
Daarnaast heeft een pup nog maar een korte concentratieboog. Ze kunnen nog niet zo lang focussen. Ook daar wordt rekening mee gehouden. Je kunt al starten met de eerste stapjes van het praktijkspeuren als de pup 8 weken oud is.

Ook bij oudere honden is extra aandacht geboden. Conditie, concentratie en mobiliteit worden minder, maar de neus blijft het veelal nog goed doen! Speuren kan nog tot op hoge leeftijd, mits lengte en duur, complexiteit en intensiteit worden aangepast. Bij twijfel altijd overleggen met de dierenarts!
Op de foto is Teun te zien. Op het moment van de foto was hij 14 jaar. Blind en doof. Maar speuren kon hij nog prima!

Foto Teun: Githa van Eeuwen.

Bronnen

Tweedaagse nascholing Praktijkspeuren door Judith Strijbos van Dog On Track
Artikel interview met Adee Schoon door Marian Servaas : “Is geur datgene wat je ruikt?” Gepubliceerd in het tijdschrift De Duitse Herdershond
Lezing ‘Beweging bij de hond & praktijkspeuren’: Irene van Dijl, dierenarts, acupuncturist, chiropractor en osteopaat.
What are endorphines and why are they relevant to highly active dogs?
Module I en II van de opleiding Neuswerk van Tinley Academie

Credits

Dit artikel is geschreven door Renate Hagen van Dogadvice, gediplomeerd speurinstructeur (STC-speurhondenscholen) en gediplomeerd gedragstherapeut (Dogvision).