Waarom zo’n haast?

Goede verstandhouding en wederzijds begrip

Geduld is vaak een schone zaak als het op het trainen en opvoeden van honden aankomt. Toch blijkt dit in de praktijk lang niet altijd even makkelijk. Door onze drukke levens schiet het er nog wel eens bij in voldoende tijd vrij te maken om rustig met de hond aan de slag te gaan. Het liefst moet alles zo snel mogelijk en frustratie en irritatie liggen op de loer als het niet helemaal gaat zoals we willen. De kans is groot dat we door een gehaaste aanpak meer kwaad dan goed doen; de hond zal namelijk onzeker worden en niet begrijpen wat je van hem wil. Zo ontstaat er uiteindelijk een flinke storing in de onderlinge communicatie. Het oplossen of verbeteren van probleemgedrag zal op deze manier enorm veel tijd (en energie) in beslag nemen. Geduld is noodzakelijk voor het opbouwen van een goede verstandhouding en wederzijds begrip.

Te snel, te veel

Hoewel ik als kind zijnde thuis wel een hond had, beschouw ik de hond die ik kreeg toen ik in de twintig was als mijn eerste echte eigen hond. Deze hond moest ik immers helemaal zelf opvoeden en trainen. Bij het hondje dat ik in mijn kinderjaren had gekend, was deze taak voor mijn ouders weggelegd. Vol goede moed ging ik aan de slag om me voor te bereiden op de komst van de herder pup; ik haalde boeken over hondengedrag en –opvoeding uit de bibliotheek en probeerde alles te weten te komen over hoe ik deze hond op de beste manier kon gaan trainen. Om een lang verhaal kort te maken; de theorie bleek op sommige momenten iets minder goed aan te sluiten op de praktijk dan gehoopt. Het zindelijk maken, de benchtraining, het leren luisteren en het leren alleen te blijven gingen allemaal prima. De redelijk makkelijke commando’s als ‘zit’ en ‘af’ gaven eigenlijk ook geen problemen. Het waren vooral de wat moeilijkere oefeningen zoals netjes aan de lijn lopen waarbij ik toch wel tegen wat dingetjes aanliep. Ik snapte er niks van en greep uiteindelijk naar middelen die ik nu nooit meer zou gebruiken. Ik wist destijds niet beter.

Geduld

Nu, jaren later, begrijp ik veel beter wat er mis ging en wat ik zelf anders had moeten doen. Aan de hond lag het niet; ik besef me maar al te goed dat ik vele ‘beginnersfouten’ heb gemaakt. Je vraagt je misschien af waar het nu precies mis ging. Dit is in principe terug te voeren op iets ogenschijnlijks heel eenvoudigs: geduld.

Ik wilde te snel, te veel. Gelukkig bleek deze kanjer van een hond meer geduld met mij te hebben dan ik met hem en daardoor zijn we samen nog een heel eind gekomen. Deze ervaringen hebben me veel geleerd en ik weet nu hoe belangrijk het is niet te snel een bepaald eindresultaat te willen bereiken. Helaas zie ik om me heen veel vaker dat mensen hun geduld verliezen met hun hond en dat het allemaal maar ‘snel snel’ moet. Natuurlijk, ik heb een tijdje in hun schoenen gestaan dus ergens kan ik er wel begrip voor opbrengen. Maar ik weet nu ook hoe zonde het is om op deze manier met je hond om te gaan en dat zowel baas als hond er echt bij gebaat zijn als sommige dingen op een rustigere, meer opbouwende manier zouden worden aangepakt. Daarom dit artikel.

Geduld is een schone zaak

Tijdgebrek

Tijdgebrek lijkt me een eerste – vrij voor de hand liggend – antwoord op de vraag waarom het voor veel mensen zo moeilijk is hun geduld te bewaren. Denk bijvoorbeeld eens aan de drukke gezinnen waarvan beide ouders werken. De hond moet dan vaak even snel tussen alle bedrijven door worden uitgelaten en krijgt daardoor eigenlijk onvoldoende aandacht. Als hij vervolgens gedrag laat zien dat niet in het plaatje past, zoals trekken aan de lijn of blaffen naar andere honden, is men al snel geneigd hier boos over te worden en de hond hiervoor te bestraffen; een oplossing die in veel gevallen averechts zal werken. Men beseft zich niet altijd dat nieuwe oefeningen rustig moeten worden opgebouwd en regelmatig herhaald moeten worden om te beklijven. Als je begint met trainen, doe je dit bijvoorbeeld eerst in een prikkelarme omgeving. Langzaamaan voeg je dan steeds meer prikkels toe en ga je in andere omgevingen trainen. Alles stapje voor stapje. Als de hond de betreffende gedraging eenmaal onder de knie heeft, zal je deze in het vervolg af en toe nog eens moeten oefenen en belonen. Herhaling zorgt voor herinnering.

Verwachtingspatroon

Een ander antwoord op bovenstaande vraag moeten we misschien zoeken in ons verwachtingspatroon. We willen zo graag dat onze honden zich goed gedragen en dat zij de dingen oppikken die wij ze leren dat we soms een beetje uit het oog verliezen dat onze verwachtingen wel erg hooggespannen kunnen zijn. Honden zijn dieren, het zijn geen mensen. En het zijn ook zeker geen robotjes waarbij we even op een knopje kunnen drukken zodat het gedrag dat wij willen zien direct wordt uitgevoerd. Opvoeding en training hebben tijd nodig, soms gewoon heel veel tijd. Daarvoor moeten wij het geduld zien op te brengen. Honden moeten leren om te begrijpen wat wij van ze willen en verwachten. Het belang van het opbouwen van de onderlinge band mag daarbij zeker niet onderschat worden. Ook die heeft de tijd nodig om zich te ontwikkelen en te verankeren. Als de basis goed zit, is er namelijk een grote kans dat de training een stuk sneller en makkelijker zal gaan.

Honden hebben in principe hun leven lang begeleiding nodig

Toch zijn er helaas nog veel mensen die geen zin (of tijd) hebben om zich in hondengedrag te verdiepen. De hond moet maar gewoon luisteren. Punt. Ze hebben toch niet voor niets de basiscursus doorlopen? Helaas werkt het zo echt niet. Honden hebben in principe hun leven lang begeleiding nodig. Weliswaar niet meer zo intensief als tijdens de opvoedingsfase in het begin van een hondenleven maar een hond blijft altijd afhankelijk van onze zorg, ongeacht zijn leeftijd. Dit betekent ook dat we hem moeten blijven stimuleren het gedrag te vertonen dat voor ons wenselijk is. Af en toe – nog liever regelmatig – een beloning hoort er bij! Op die manier zorg je tevens dat hij aandacht voor jou houdt en dat hij het altijd leuk vindt om iets voor je te doen. Wie wil er nu immers blijven werken als daar nooit eens iets tegenover staat?

Probleemgedrag en ‘quick fixes’

Door dingen gehaast en ongeduldig aan te pakken, loop je tevens het risico dat probleemgedrag zich sneller zal ontwikkelen. De hond zal namelijk niet begrijpen wat je van hem vraagt, waardoor jij misschien wel nog gefrustreerder raakt. Hij pikt deze frustratie vervolgens weer op, voelt zich hier onzeker over en zal op een bepaalde manier reageren. Vermoedelijk ligt dit gedrag nog verder uit de buurt van datgene wat jij graag van hem wil. Het is niet moeilijk om te zien dat er op deze manier al snel een vicieuze cirkel ontstaat waarbinnen jij en de hond elkaar alleen maar versterken.

Zoeken naar een wondermiddel

Hoe probleemgedrag ook ontstaan is, het is voor iedereen een hele uitdaging hier mee om te gaan en te proberen het gedrag te veranderen of in goede banen te leiden. Feit is dat het vaak veel langer duurt om het gedrag om te buigen dan dat het duurt om het gedrag aangeleerd te krijgen. Dat betekent dat er wederom veel geduld nodig is! Zeker honden die in het asiel zitten of op een andere manier herplaatst moeten worden, hebben nog wel eens te kampen met probleemgedrag dat er al wat langer inzit en niet goed is aangepakt waardoor het als het ware de kans heeft gekregen ‘in te slijten’. Toch wordt er zelfs bij dit soort honden nog dikwijls van uitgegaan dat zij niet meer zoveel opvoeding of training nodig hebben nadat zij geadopteerd zijn. Alsof zij zich uit pure dankbaarheid voor eeuwig als engeltjes zullen gedragen. Ik maakte het onlangs nog in mijn eigen omgeving mee; kennissen adopteerden een jong hondje uit het asiel en bleken tot mijn grote verbazing te verwachten dat hij zich direct keurig zou gedragen. De betreffende dame was zo blij dat zij weer een hondje had om te vertroetelen dat zij alles toeliet en volledig vergat consequent te zijn, grenzen te stellen en energie te steken in de opvoeding. Ze bleef echter ook klagen over het feit dat hij zo blafte en niet wilde luisteren. Dit ging zelfs zover, dat zij erover dacht hem terug te brengen naar het asiel. Voor mij is dit onbegrijpelijk. In eerste instantie heb ik wel nog wat tips en adviezen proberen te geven maar het was me al snel duidelijk dat ze op zoek was naar snelle oplossingen. Ik besef me dat er meer mensen zijn die er deze gedachtegang op na houden. Zij zoeken naar een wondermiddel, naar een onmiddellijke remedie.

Snelle oplossingen bestaan niet

Zo heeft iemand als Cesar Millan zijn populariteit bijvoorbeeld voor een groot deel te danken aan het feit dat hij bepaalde problemen zo snel en makkelijk lijkt op te lossen. Door het zien van deze quick fixes kunnen mensen het idee krijgen – ondanks de in het programma getoonde waarschuwingen niet op eigen houtje aan de slag te gaan – dat zij ook gebruik moeten maken van de methodes die Millan propageert.

Als je met je handen in het haar zit vanwege het gedrag van je hond lijkt zo’n snelle oplossing natuurlijk erg aantrekkelijk. Maar schijn bedriegt. In werkelijkheid zijn de honden die in zijn show te zien zijn lang niet altijd zo snel en grondig gerehabiliteerd als Millan ons wil doen geloven.

Rehabilitatie houdt in dat het gedrag daadwerkelijk is veranderd (of omgebogen) en dat de hond als het ware genezen is van zijn problemen. Het merendeel van de honden wordt echter beperkt in hun gedrag door korte, strakke lijnen. Zij krijgen voortdurend aversieve prikkels toegediend in de vorm van lijncorrecties en porren met vingers. Ook worden zij regelmatig tegengehouden door middel van fysieke dwang. Als je niet goed weet waar je op moet letten, zou je uit de getoonde beelden kunnen opmaken dat de honden in de show na het ingrijpen van Millan inderdaad keurig onder controle worden gehouden en, zoals hij dat graag beweert, ‘kalm en onderdanig’ gedrag vertonen. Dit is echter een illusie; veel van deze honden zijn helemaal niet kalm maar hebben de strijd voor dat moment gewoonweg opgegeven (in extreme vorm wordt dit gedrag ook wel aangeduid als ‘learned helplessness’ of aangeleerde hulpeloosheid). Zodra de dwangmiddelen worden verwijderd, zullen zij weer vervallen in hun oude gedrag. Er heeft dus helemaal geen daadwerkelijke gedragsverandering plaatsgevonden!

Echte gedragsverandering heeft tijd nodig

Om deze honden nu de rest van hun leven aan een strakke lijn te houden en te bestoken met vingercorrecties kan toch niemands bedoeling zijn. Echte gedragsverandering kan pas plaatsvinden als we het de tijd geven. Oud gedrag moet de kans krijgen naar de achtergrond te verdwijnen en nieuw gedrag moet zich kunnen verankeren. Het is misschien wel een beetje te vergelijken met het aanleren van een nieuwe taal; dit heeft tijd nodig en je zal over het algemeen het geduld moeten opbrengen om veel en vaak te oefenen. Alleen op die manier zal je deze taal eigen kunnen maken. In het begin zal dit met vele horten en stoten gaan maar naarmate je verder komt, zal het steeds vloeiender verlopen. In feite geldt dit natuurlijk voor elk leerproces… waarom verwachten mensen dan zo dikwijls van hun honden dat zij dingen al na één keer oppikken? De leerprocessen van de hond verlopen echt niet zo anders als die van de mens, al zijn zij natuurlijk wel wat basaler. Een gegeven dat eigenlijk alleen maar pleit voor een rustige aanpak; de mens kan bepaalde zaken immers relativeren en overdenken, waardoor een leerproces in een stroomversnelling kan raken. De hond kan dit niet en is hierin van ons afhankelijk.

Goed, geen quick fixes dus. Er zijn echter ook trainers of gedragstherapeuten die doorslaan naar het andere uiterste en ellenlange en ingewikkelde trainingen adviseren. Het is begrijpelijk dat er dan mensen zijn die afhaken; dit soort trainingen zijn nu eenmaal niet voor iedereen weggelegd. De doorsnee hondeneigenaar wil best wat moeite doen om zijn hond weer op het rechte pad te krijgen maar legt de grens bij al te gecompliceerd gedoe waarbij hij zelf ook door de bomen het bos niet meer ziet. Gelukkig is er ook nog zoiets als de gulden middenweg en als je die bewandelt met een rugzakje vol geduld en tijd, kom je een heel eind!

In de media

• Dit artikel is eerder gepubliceerd in het tijdschrift Hondenmanieren, nummer 3 2014, jaargang 18.

Tot slot

Dit artikel is geschreven door Charlotte Phebe Post, wetenschapsjournalist en cognitief kynoloog. Zij is gespecialiseerd in teksten over de emoties en de psychologie van de hond.