Self Handicapping tijdens spel: de functie en het risico

Gezond en sociaal spel

Waarschijnlijk is iedereen wel bekend met de situaties waarin een volwassene een kind met opzet laat winnen. Denk bijvoorbeeld aan de moeder die haar kind expres een voorsprong geeft met een bordspelletje of de vader die zich tijdens een stoeipartij door zijn zoontje in de houdgreep laat nemen.

Honden laten bij het spelen soortgelijk gedrag zien. Dit wordt self handicapping genoemd en het wordt over het algemeen beschouwd als een van de belangrijkste aspecten van gezond en sociaal spel. Wat houdt self handicapping nu eigenlijk in en wat is de functie van deze wonderlijke tactiek? En misschien nog wel de belangrijkste vraag: waarom kleven er ook bepaalde risico’s aan?

Hondenspel

Er zijn verschillende voorbeelden te noemen van gedragingen die honden tijdens het spelen laten zien: ze rennen elkaar achterna, stoeien, bijten elkaar zachtjes, duwen elkaar op de grond, enzovoort. Deze elementen zijn als het ware ´geleend´ van meer volwassen gedragingen als jagen, vechten, paren en vluchten. Je zou kunnen zeggen dat het een oefening of repetitie is van dit volwassen gedrag. Daarnaast spelen honden natuurlijk ook omdat ze het gewoon leuk vinden en er plezier aan beleven.

Spel stimuleert de cognitieve vaardigheden en zorgt ervoor dat honden het onderling goed met elkaar kunnen vinden. Om het gezellig te houden, zijn er wel enkele sociale gedragsregels die in acht moeten worden genomen. Zo moet het spelen plaatsvinden met wederzijdse instemming; het is een vrijwillige activiteit en zodra het een gedwongen karakter krijgt en er geen rekening meer gehouden wordt met de grenzen van de ander, kan je niet meer spreken van spel.

Spelsignalen

Door middel van verschillende spelsignalen laten honden zien dat ze graag mee willen doen en dat ze geen kwaad in de zin hebben. Een voorbeeld van zo’n spelsignaal is de speelbuiging. Dit signaal is een voorbeeld van wat ook wel ‘metacommunicatie’ wordt genoemd: honden vertellen elkaar op deze manier dat het gedrag dat zij gaan laten zien bedoeld is als spel en dat dit dus niet al te serieus moet worden genomen. Je kan dit vergelijken met een kind dat een ander kind voorstelt om een ‘doen alsof’ spelletje te doen.

Naast de speelbuiging zijn er nog verschillende andere signalen en tactieken waarmee honden het spel veilig houden en voorkomen dat er conflicten ontstaan door miscommunicatie. Doen alsof je gehandicapt bent (self handicapping), is daar één van.

Doen alsof je gehandicapt bent; de functie.

Bij self handicapping past een grotere, sterkere of snellere hond zijn gedrag aan aan zijn speelpartner die qua lichaamsbouw en snelheid in het nadeel is. Immers, als een sterkere hond zijn volle kracht zou gebruiken, zou de minder sterke hond al snel het onderspit delven en dan is het spelletje eigenlijk niet zo leuk meer.

Self handicapping houdt dus in dat honden hun speelstijl aanpassen zodat deze beter aansluit bij die van hun speelpartner. Dit is niet zo simpel als het klinkt; het houdt in dat een hond zich bewust moet

zijn van zijn eigen kracht en vaardigheden en die van zijn partner. Vervolgens moet hij zijn gedrag zo aanpassen dat hij de andere partij geen pijn kan doen of bang kan maken. Hiermee zorgt hij ervoor dat het spel op een plezierige manier door kan gaan. Dit wordt over het algemeen ook gezien als de functie van self handicapping: zorgen dat het spel leuk en levendig blijft.

Voorbeelden

Self handicapping is waar te nemen tijdens spel tussen volwassen honden, tussen volwassen honden en pups, tussen honden en andere dieren zoals katten en zelfs tijdens spel tussen honden en mensen (voornamelijk kinderen). Enkele voorbeelden:

Een hond die sterker of groter is plaatst zichzelf in ‘nadelige’ situaties of posities; zo kan een volwassen hond zijn hoofd lager houden of op zijn rug gaan liggen (met zijn buik omhoog) als hij met een pup aan het spelen is.
Een erg snelle hond doet alsof hij langzamer is door zich tijdens het spel te laten achtervolgen en te laten ‘vangen’ door een hond die hem normaal gesproken niet zou kunnen bijhouden.
Een sterkere hond past zijn kracht aan tijdens een trekspelletje met een zwakkere hond, zodat ze samen kunnen blijven trekken aan het speeltje.
Een hond speelt met een kat door bij hem op de vloer te gaan liggen en hem op een zachte manier aan te raken met zijn poten en zijn bek.

Het risico

Hoe leuk dit ook allemaal klinkt, toch zijn er bepaalde risico’s verbonden aan self handicapping. Dit heeft te maken met het feit dat dit gedrag veel emotionele controle vraagt van de betreffende honden. Niet iedere hond zal dit even lang kunnen kunnen volhouden en de kans bestaat dan dat een spel dat in eerste instantie leuk begint toch uit de hand kan lopen. Het vergt heel veel energie van een hond om bepaalde gedragingen te onderdrukken en wanneer de opwinding te hoog wordt, lukt dat niet altijd meer even goed.

Tips

Enkele tips om te voorkomen dat het spel te ruw wordt of uit de hand loopt:

Als je ziet dat één of meerdere honden te opgewonden raken, onderbreek je het spel en probeer je de aandacht van de verschillende speelpartners op iets anders te richten. Dit geldt met name als je de betrokken honden niet allemaal even goed kent!
Check regelmatig of je hond nog wel goed reageert op je stem door hem bijvoorbeeld even te vragen bij je te komen. Daarop beloon je hem en laat je hem weer teruggaan naar het spel. Zo leert hij tevens dat hij echt niet gelijk naar huis hoeft als je hem roept. Twee vliegen in één klap dus!
Leer de hond zelfbeheersing als onderdeel van je basistraining. Er zijn vele oefeningen die je op dit gebied kan doen, denk alleen al aan alle impulscontrole-trainingen die op dit moment zo populair zijn. Op internet kan je er veel over vinden maar ook de Control Unleashed boeken van Leslie McDevitt zijn erg nuttig (helaas alleen verkrijgbaar in het Engels).

Spelen moet je leren

Als je hond geen of nauwelijks self handicapping laat zien tijdens spel (of het niet lang volhoudt) hoef je je nog niet meteen zorgen te maken; er zijn meer signalen en tactieken die honden kunnen gebruiken om te zorgen dat spel leuk blijft. Self handicapping is, zoals gezegd, een vrij intensieve bezigheid en het heeft meestal de tijd nodig om zich te ontwikkelen. Honden moeten als het ware leren hoe ze moeten spelen en elke nieuwe ervaring draagt bij aan dit leerproces. Het is daarom belangrijk dat je goed kijkt naar wat de hond of niet aankan en dat je hem niet ongelimiteerd met andere honden laat spelen. Let bijvoorbeeld goed op het ras, de grootte en/of de leeftijd van de potentiële speelpartner en als je het niet vertrouwt, dan wordt er gewoon even niet gespeeld! Geef je hond de tijd om te leren hoe hij op een leuke en gezonde manier kan spelen en laat hem alle specifieke spelvaardigheden – met behulp van zoveel mogelijk positieve ervaringen – op zijn eigen tempo ontwikkelen.