Ray Coppinger
Ray Coppinger behoeft eigenlijk geen introductie meer. Hij is een icoon in de hondenwereld en is een zeer gerespecteerde etholoog/bioloog wereldwijd. Hij was de eerste die het fascinerende evolutieproces van wolf tot hond onderzocht en legde dit en o.a. ook het ontstaan van de diverse hondenrassen vast in het boek Dogs – A new understanding of canine origin, behavior and evolution
Coppinger bestudeerde decennia lang het gedrag van o.a. ‘village dogs’, honden die een vrij bestaan leiden zonder een eigenaar. Dit deed hij o.a. in Mexico en Afrika. Hoe gedragen deze honden zich onderling, zonder menselijk ingrijpen? Wat zijn de relaties die honden met elkaar aangaan? Wat is Coppinger’s visie op dominantie bij honden?
Foto Daniel Stewart: village dog in Zuid Afrika.
Hondengedrag begrijpen
Theorieën over hondengedrag en over hoe dat gedrag zich ontwikkeld heeft, zijn de afgelopen eeuw verschenen en herverschenen. Veel mensen denken dat hondengedrag is geëvolueerd uit wolvengedrag en dat je wolven zou moeten bestuderen om hondengedrag te begrijpen.
If someone said that if you want to understand human behavior you should understand chimpanzee behavior. Or since chimpanzees beat their mates sometimes seriously then it is OK to beat your wife.
Visie op de dominantietheorie
Het argument is als volgt: omdat honden van wolven afstammen en omdat wolven leven in sociale hiërarchieën gebaseerd op dominantie, zul je je hond moeten domineren om hem te kunnen trainen. Er zijn allerlei variaties op dit argument, maar deze zijn voor nu niet relevant. Het punt is dat er veel aannames zijn bij een dergelijke theorie. Stammen honden van wolven af? Als dat zo is, was het dan de arctische grijze wolf of was het een dier van 14 kg wat nog steeds leeft in de Negev woestijn in Israël? Vormen wolven hiërarchieën gebaseerd op dominantie? Dit is duidelijk onjuist. De meeste studies tonen aan dat wolvenroedels familie-eenheden zijn met een vader, een moeder, de wolvenpups van vorig jaar en de pups van dit jaar. Als je denkt dat de vader de leider en het dominante dier binnen de roedel is, dan is dat prima, maar het is niet helemaal correct.
Pa’s taak is om zijn pups te beschermen zodat ze volwassen kunnen worden en op hun beurt weer voor nakomelingen kunnen zorgen. Het is niet de bedoeling dat hij zijn pups gaat domineren of hen belangrijke resources gaat ontzeggen. Hij zorgt voor voedsel totdat ze oud genoeg zijn om te jagen en voor zichzelf te zorgen – en nog belangrijker – dat ze voor nageslacht kunnen zorgen. Het dominante mannetje wordt verondersteld voor zijn partner en zijn kinderen te zorgen en garant te staan voor het voortbestaan van de soort.
Dus waar kwam ooit het idee van dominantie dan vandaan? Kwam het door observaties van een wolvenpaar wat hun territorium verdedigde tegen andere wolven? Misschien kwam het idee van het onderzoek naar de in gevangenschap levende wolven die geen familieband hadden; een afwijkende wolvenroedel met ongewone gedragingen? De basis van elke theorie om te verklaren hoe soorten zich evolueren is succesvolle voortplanting. Er bestaat tot dusver geen theorie die zegt dat dominantie kan leiden tot een succesvolle voortplanting.
Wat doet de alfaleider precies?
Een hondentrainer die zich voordoet als de alfaleider van een wolvenroedel – door laten we zeggen, een hond op zijn rug te leggen (alpha roll) – intimideert de hond, zonder twijfel. Maar voor de hond komt de boodschap anders over dan wat de trainer denkt.
Teaching and learning are seldom facilitated by intimidation.
Een hond leert niet te zitten van een trainer die hem intimideert, simpelweg omdat de dwang de aandacht van de hond verplaatst van zijn taak naar zijn sociale status. Een alfawolf is niet bezig om een roedellid iets bij te brengen, en al helemaal niet om hem te leren zitten. Het feit dat zo veel mensen geloven in een wolvenroedeltheorie en deze vertalen naar hondentraining, geeft aan dat men weinig begrijpt van hoe hondengedrag zich daadwerkelijk ontwikkelt.
Als een voetbalteam
Vroeger dacht men dat er binnen een sledehondenteam een dominante hond nodig was om het team te leiden – dat een team honden hetzelfde was als een roedel wolven – wat het natuurlijk niet is. Een hondenteam is een groep speelkameraden en in die groep is iedereen gelijk, inclusief de bestuurder. De bestuurder is de enige die weet waar ze heen gaan, hij geeft de richting aan en stuurt de honden aan, motiveert wanneer de tocht zwaar is en zorgt voor een goed ritme. Het lijkt op een voetbal- of baseballteam waar iedereen zijn best doet en zijn kansen grijpt om te scoren. Samenwerking!
Foto Emily Groves: Ray Coppinger met zijn sledehonden tijdens een wedstrijd.
Pikorde
De laatste keer dat ik onderzoek deed naar de pikorde bij kippen en paarden was in de jaren ‘60. In die tijd was dominantiehiërarchie nog een van de belangrijkste gedragstheorieën. Er werden allerlei interessante onderzoeken gedaan. Eén onderzoek naar kippengedrag constateerde bijvoorbeeld dat in een grote groep kippen met vier hanen, ongeveer 90% van de kuikens aan één haan toebehoorde. Men beweerde dat dit de dominante haan was, echter dit betreft een haan die zijn resources beschermt. Sommigen winnen en anderen niet, dit wil niet automatisch zeggen dat er sprake is van een dominantiehiërarchie, het laat alleen zien dat het ene dier sterker is dan de ander – natuurlijke variatie. Kun je je een dominantiehiërarchie voorstellen die gebaseerd is op genetische aanleg? Een dergelijke hiërarchie zou op den duur met iedere volgende generatie verder escaleren – een wapenwedloop.
Er is eens een onderzoek gedaan naar hiërarchie bij paarden. Een groep studenten kreeg de opdracht de hiërarchie van een groep paarden (allen merries) te bestuderen. Iedere student moest volgens een andere methode de hiërarchie binnen de groep paarden bepalen. Iedere student kwam tot een andere hiërarchische structuur binnen dezelfde groep paarden. Ze hadden wel de neiging overeenstemming te krijgen over welke paarden boven- en onderaan de hiërarchie stonden, maar niet voor de paarden in het midden. Elk van de hiërarchieën bleek ook nog eens te veranderen tijdens de loop van het experiment.
Het probleem met de dominantietheorie is: wat wordt er biologisch mee verklaart? Nogmaals: een wolvenroedel is een vader en een moeder, een aantal pups van vorig jaar en een aantal pups van dit jaar. De vader is dominant, waarschijnlijk omdat hij de oudste is. Maar wat is de taak van de vader? Zijn taak is om ervoor te zorgen dat zijn kinderen volwassen worden en voor nageslacht kunnen zorgen: het voortbestaan van de soort. Dus hij zorgt voor eten, deelt zijn eten met zijn kinderen, beschermt ze en doet er alles aan om ze te laten opgroeien. Wáár legt de dominantietheorie uit dat het belangrijk is om nakomelingen te helpen en te beschermen zodat ze volwassen kunnen worden en op eigen benen kunnen staan en voor nageslacht te zorgen?
Dit geldt voor kippen, paarden en vele andere diersoorten.
Resource guarding
De meesten soorten binnen het geslacht Canis (familie hondachtigen) vormen paren. Mensen denken wel eens dat een paar gevormd wordt door het sterkste mannetje en het sterkste vrouwtje; een mannetje wat zijn voedselterritorium verdedigt tegen andere mannetjes en een vrouwtje wat haar voedselterritorium verdedigt tegen andere vrouwtjes. Dit zou logischerwijs een paar zijn omdat ze dicht bij elkaar leven in hetzelfde gebied.
Maar zodra het vrouwtje de grens van dit gebied opzoekt en daar een mannetje treft van een naastgelegen gebied, dan kan zij ook met hem paren. Haar mannetje kan datzelfde ook doen en paren met een ander vrouwtje als de gelegenheid zich voordoet. Ze lijken dus een paar, maar het enige wat hen bindt is het gebied waarin ze leven.
Zowel het mannetje als het vrouwtje bewaken hun resources; voedsel, water, onderdak, kans om te paren, alles wat van belang is om te overleven en het voortbestaan van de soort te garanderen. Zijn zij dan dominant? Ze zullen de meeste kans maken om op hun eigen terrein de strijd om de resources vor zich te winnen. Dus je zou kunnen zeggen dat zij daar de dominanten zijn, maar eigenlijk heeft dat niet zo veel betekenis.
Resource guarding kun je in biologische termen verklaren. Maar ik ben er niet zeker van dat je dominantiehiërarchie kunt verklaren vanuit de biologie en de voorwaarden voor natuurlijke selectie.
Credits
Dit artikel is gebaseerd op correspondentie met Ray Coppinger en met toestemming vertaald door Debby van Dongen.
