Osteopathie: over wervels, blokkades en manipulaties

Therapietaal

Op het moment dat je met je hond therapieland binnenwandelt, krijg je te maken met termen als ‘blokkades’ en ‘manipulaties’. Maar wat is nu eigenlijk een wervelblokkade? Wat gebeurt er in het lichaam als er een wervel wordt gemanipuleerd en is manipuleren eigenlijk wel altijd nodig om een blokkade op te lossen? Tijd voor uitleg…

Anatomieles

Om uit te kunnen leggen wat een wervelblokkade is, zullen we eerst moeten gaan kijken naar de bouw van de wervelkolom. Dit artikel start daarom met een anatomielesje.

De rug van een hond is opgebouwd uit:

de halswervelkolom, bestaande uit 7 wervels.
de borstwervelkolom, het aantal borstwervels is rasafhankelijk en varieert tussen de 12, 13 en 14 wervels (13 is gemiddeld). Samen met de ribben en het borstbeen vormt de borstwervelkolom de borstkas.
de lendenwervelkolom, opgebouwd uit meestal 7 en soms 6 wervels.
het heiligbeen, dat gevormd wordt door 3 met elkaar vergroeide wervels. Het heiligbeen vormt met de darmbeenderen van het bekken de zogenaamde SI-gewrichten.
de staartwervels, ongeveer 20-23 in aantal.

1 = halswervelkolom, 2 = borstwervelkolom, 3 = lendenwervelkolom, 4 = heiligbeen, 5 = staartwervels

Over doornuitsteeksels en facetgewrichten

Elk deel van de wervelkolom heeft zijn eigen specifieke kenmerken, maar de basisvorm van een wervel is als volgt:

wervellichaam, tussen twee opeenvolgende wervellichamen ligt de tussenwervelschijf. Bij een hernia puilt de tussenwervelschijf uit, hierdoor komt er druk op de uittredende zenuw waardoor er uitvalsverschijnselen kunnen zijn.
wervelkanaal, waardoor het ruggenmerg loopt. Het ruggenmerg is een hele belangrijke zenuwstructuur die vanuit de hersenen, door het wervelkanaal, helemaal naar de achterhand loopt. Vanuit het ruggenmerg ontspringen ter hoogte van alle wervels twee zenuwen, één naar links en één naar rechts. Deze zenuwen heten de spinale zenuwen. Deze zenuwen sturen de huid, spieren en organen aan die horen bij dat deel van de rug.
doornuitsteeksel, dit is het gedeelte van de wervelkolom dat voelbaar is als je over de rug van je hond aait.
zij-uitsteeksel, één aan de linkerzijde en één aan de rechterzijde van de wervel, voor de aanhechting van spieren en gewrichtsbanden.
gewrichtsvlakken, hier worden de gewrichten tussen twee wervels de gevormd. Er bevinden zich twee gewrichtsvlakken aan de voorzijde en twee aan achterzijde van de wervel.

1 = wervellichaam, 2 = wervelkanaal, 3 = doornuitsteeksel, 4 = zij-uitsteeksel, 5 = voorste gewrichtsvlakken,
6 = achterste gewrichtsvlakken

De gewrichten tussen de ene en de andere wervel heten de facetgewrichten. Per wervel zijn er vier facetgewrichten te vinden: twee aan de voorzijde, waar dus gewricht gevormd wordt met de ervoor gelegen wervel en twee aan de achterzijde, waar gewricht gevormd wordt met de erachter gelegen wervel. Deze gewrichten maken de beweeglijkheid van de wervelkolom mogelijk. De bewegingen die mogelijk zijn, zijn het bol en hol maken van de rug, het zijwaarts inbuigen naar links en naar rechts en een rotatiebeweging naar links en naar rechts. Op het moment dat de beweeglijkheid tussen een facetgewricht verhinderd is, spreken we van een wervelblokkade. Er zijn verschillende oorzaken voor het ontstaan van een wervelblokkade, deze oorzaken kunnen direct (b.v. door trauma) of indirect (door b.v. ziekte of stress) zijn.

Meten is weten

Rond de facetgewrichten liggen verschillende soorten sensoren. Deze sensoren hebben allemaal hun eigen functie, variërend van positiebepaling tot het registreren van rek. De sensoren die rek registreren zijn voor dit verhaal over blokkades van belang.

Zoals eerder beschreven loopt het ruggenmerg van de hond door het wervelkanaal. Op het moment dat de hond abnormale bewegingen maakt met zijn rug, kan er rek op het ruggenmerg ontstaan. Het ruggenmerg is heel belangrijk zenuwweefsel en zenuwweefsel is niet goed bestand tegen rek. Bij teveel rek beschadigt het zenuwweefsel, wat levensbedreigende gevolgen kan hebben. Wordt er door de sensoren teveel rek geregistreerd, dan zal het lichaam in actie komen om beschadiging te voorkomen. Dit ‘in actie komen’ betekent dat het lichaam al het weefsel rond de wervelkolom zal aanspannen om overrekking te voorkomen. Het plotselinge aanspannen van al het weefsel rondom de wervel is heel functioneel, want het voorkomt dat er echt iets ‘kapot’ gaat, maar het plotselinge aanspannen heeft wel tot gevolg dat de spanning rond de wervelkolom vervolgens (veel) te hoog is en blijft, waardoor de normale beweeglijkheid van de facetgewrichten vermindert of helemaal verdwijnt.

Op het moment dat dat gebeurt spreken we van een wervelblokkade. Beweegt de wervel niet, dan heeft dat invloed op het functioneren van de spinale zenuwen die bij die wervel uittreden. De aansturing van die zenuwen kan veranderen, waardoor de spieren en organen die erdoor worden aangestuurd ook mee kunnen gaan doen in het disfunctioneren.

Oeps, dat ging een beetje onbenullig…

Een voorbeeld om duidelijk te maken hoe door trauma een wervel geblokkeerd kan raken.

Stel: je hond houdt heel erg van het vangen van ballen en jij gooit daarom regelmatig een balletje voor je viervoeter weg. Het mooiste vindt je hond het natuurlijk om niet te wachten tot de bal op de grond ligt, maar om deze uit de lucht te vangen. Bij het uit de lucht vangen maakt je hond soms rare bewegingen met zijn lijf, alles om de bal maar te pakken te krijgen! Tijdens het maken van die rare bewegingen van de rug zijn de bewegingssensoren die rond de gewrichten van de wervelkolom zitten de hele tijd aan het registreren wat er in het lichaam gebeurt: hoeveel rek zit er op het weefsel? Wat is de positie ten opzichte van de rest van het lichaam? Worden er geen grenzen overschreden? Zolang de sensoren niets bijzonders opmerken is er niets aan de hand, maar zodra de sensoren registreren dat er bepaalde drempelwaardes worden overschreden, wordt er acuut een zelfbeschermingsmechanisme gestart. Dit is een totaal onwillekeurige reactie, de hond heeft hier dus geen bewuste controle over.

Het beschermingsmechanisme houdt in dat het lichaam alles aanspant in de regio waar het teveel aan rek werd geregistreerd. Door dit mechanisme wordt voorkomen dat het zenuwweefsel beschadigt, want het voorkomt dat er teveel rek komt op het ruggenmerg. Zou die rek wél op het ruggenmerg plaatsvinden, dan zou het weefsel beschadigd kunnen raken, wat een dwarslaesie of ataxie als gevolg zou kunnen hebben.

Op het moment van het vangen van die bal, was de spanning die het lijf opbouwde noodzakelijk, alleen kan het lichaam vervolgens die spanning niet zelf weer oplossen. De spanning verhindert de vrije beweeglijkheid van de wervelkolom, een wervelblokkade is het gevolg.

Is een wervelblokkade pijnlijk?

Zo’n blokkade zal je dier pijn doen en zorgt voor stijfheid. De ene blokkade is groter dan de ander, daarom varieert het ook hoeveel klachten een hond heeft van een blokkade. De grootte van de blokkade hangt onder andere af van de kracht en de snelheid waarmee hij is ontstaan. Kleine blokkades geven in het lichaam kleine temperatuur- en spanningsveranderingen en zijn meestal voor een eigenaar niet te voelen, maar grote blokkades wel. Is de blokkade erg groot, dan kun je als eigenaar warme plekken in de rug voelen als je je hond aait. Warmte in de rug ontstaat op plekken waar het weefsel geïrriteerd is en is dus een indicatie voor rugpijn.

Is een wervelblokkade te voorkomen?

Tot bepaalde hoogte is het ontstaan van een wervelblokkade te voorkomen. Goede voeding, oppassen met te wild spel en gerichte training voor het ontwikkelen van een goed spierkorset zorgen ervoor dat de kans dat je hond een wervelblokkade oploopt zo klein mogelijk is. In het artikel over de opgroeiende hond staat het een en ander over het opbouwen van een spierkorset.

Van buikpijn naar rugpijn

Een wervel kan door meer oorzaken geblokkeerd raken dan alleen trauma’s als vallen, vechten en onbenullige acties. Er zijn klachten die elders in het lichaam ontstaan, maar die op termijn geblokkeerde ruggenwervels kunnen veroorzaken. Je kunt dan denken aan ziekte en stress. Hoe kan vanuit een ziekte een wervelblokkade ontstaan? Laten we een darminfectie als voorbeeld nemen.

Zenuwweefsel is nagenoeg altijd tweerichtingsverkeer: er gaat informatie van de wervelkolom naar het orgaan en er komt zenuwinformatie van het orgaan terug naar de wervelkolom. Op het moment dat onze voorbeeldhond een zware darminfectie heeft, gaat de zenuwinformatie die terugkeert van de darm naar de lendenwervelkolom andere informatie doorgeven dan wanneer die darm goed functioneert. Duurt zo’n darminfectie niet heel lang, dan is het lichaam meestal prima in staat om weer een goed evenwicht te vinden. Duurt zo’n darmprobleem echter vrij lang, dan kan de wervelkolom gaan reageren op de maar voortdurende afwijkende zenuwinformatie die binnenkomt. Als gevolg kunnen er één of meerdere lendenwervels geblokkeerd raken. De oorzaak is dan dus het buikprobleem en het gevolg is de wervelblokkade.

Stress

Stress is ook een factor die blokkades kan veroorzaken.

Stel: je bent net verhuisd en je hond heeft moeite met wennen aan de nieuwe situatie, hij ervaart dus stress. Stress zorgt voor een verhoogde alertheid van het zenuwstelsel. Hierdoor zal de spanning van het weefsel in het lichaam, zoals b.v. het middenrif, toenemen. Het middenrif hecht aan op de overgang van de borst- naar de lendenwervelkolom. Door de verhoogde spanning, wordt er harder dan normaal door het middenrif aan de wervelkolom getrokken. Blijft deze spanning te lang aanwezig, dan zal dit kunnen resulteren in een wervelblokkade.

Een korte stressperiode hoeft geen invloed te hebben op het lichaam van je hond. Hoe langer de stressperiode, hoe groter de kans dat het lijf van je dier erop gaat reageren. De lichamelijke reacties verdwijnen meestal niet vanzelf als de stressperiode weer voorbij is, maar zullen middels één of meerdere osteopatische behandelingen moeten worden opgelost.

Wat loopt ie raar!

Weefsel dat niet beweegt, gaat onaangenaam aanvoelen voor je hond. Het is dus logisch dat hij zijn lichaam anders gaat gebruiken als hij blokkades heeft. Bewegingen die pijnlijk zijn, zal je hond liever vermijden en ook in stand zul je kunnen zien dat de houding van je hond anders is. Zo’n houding die je hond aanneemt omdat hij klachten heeft, noemen we in therapietaal een ‘antalgische houding’. De verandering kan heel subtiel zijn, zoals bijvoorbeeld het een fractie verplaatsen van het lichaamszwaartepunt om wat gewicht van de achterhand af te halen, maar soms is de antalgische houding heel duidelijk, bijvoorbeeld als een hond door zijn nekklachten niet meer recht vooruit wil kijken, maar de hele tijd zijn kop wat naar één kant gedraaid heeft.

Hoe beter je je hond kent, qua bouw, houding en beweging, hoe sneller je als eigenaar zult opmerken dat je hond anders is dan normaal en hoe sneller je dus de klachten herkent en met je viervoeter naar een therapeut kunt gaan.

Rechtzetten of losmaken?

Als een wervel geblokkeerd is, zal die wervel weer aan het bewegen moeten komen.

Een osteopaat kan, middels allerlei verschillende technieken, de beweeglijkheid van de rug herstellen. De aanpak in een osteopatische behandeling is dat eerst al het weefsel rondom de geblokkeerde wervel wordt losgemaakt (huid, onderhuidsbindweefsel, spieren) door middel van de zogenaamde fasciale technieken, voordat de wervel zelf losgemaakt wordt. Heel vaak komt de geblokkeerde wervel uit zichzelf al los op het moment dat al het weefsel er omheen weer genormaliseerd is qua spanning en beweeglijkheid. Komt de wervel nog niet tot bewegen, dan kan hij door middel van een manipulatie los worden gemaakt. Middels een korte, snelle beweging wordt dan de beweeglijkheid van de wervel hersteld. Een manipulatie is geen pijnlijke techniek voor het dier, maar vanwege de snelheid van de beweging kan het soms een kleine schrikreactie veroorzaken.

Veel mensen denken dat er tijdens het manipuleren een wervel wordt ‘rechtgezet’, maar dat is niet het geval. Zou een wervel moeten worden rechtgezet, dan zou dat moeten betekenen dat de wervel dus scheef staat. Een wervel kan alleen scheef staan als hij ‘uit de kom’ is, oftewel, als er een dislocatie van de wervel is. Als dat het geval is, dan is er ook beschadiging van het ruggenmerg en zal je hond een dwarslaesie of een ataxie laten zien. Tijdens een osteopatische behandeling wordt een geblokkeerde wervel dus niet ‘rechtgezet’, maar ‘losgemaakt’.

Op zoek naar de oorzaak

Het doel van een osteopatische behandeling is het vinden en oplossen van de oorzaak van het probleem.

Is een wervel geblokkeerd geraakt doordat de hond een buikprobleem heeft, dan zal het slechts een tijdelijke verlichting brengen als alleen de rug wordt losgemaakt. Het buikprobleem is immers nog aanwezig, dus de zenuwterugkoppeling naar de rug blijft onveranderd, waardoor op termijn de wervel opnieuw geblokkeerd zal raken. Een osteopaat zal aan de hand van de anamnese en het lichamelijke onderzoek een oorzaak-gevolgketen kunnen uitleggen, waarna de behandeling vooral gericht zal zijn op het oplossen van de oorzaak (zie artikel ‘osteopathie voor honden’). En zo kan het gebeuren dat je bij de osteopaat komt omdat je hebt gemerkt dat je hond last heeft van zijn rug, maar dat de behandeling vervolgens volledig op de buik gericht is…

Op de foto?

In sommige gevallen kan het zinvol zijn om een röntgenfoto van de rug van je hond te laten maken. Bijvoorbeeld als je als eigenaar zeker wilt weten hoe de rug er van binnen uitziet of als de osteopaat twijfels heeft over de conditie van de rug. Belangrijk om te onthouden op het moment dat er een röntgenfoto gemaakt wordt, is dat zo’n foto alleen informatie geeft over de bottige delen van de rug.

Op basis van een op de foto perfect uitziende rug mag dus niet worden geconcludeerd dat de hond geen last van zijn rug heeft. De conclusie die dan wél getrokken kan worden is dat de aanwezige rugpijn niet veroorzaakt wordt door bottige veranderingen aan de wervelkolom. Een foto geeft geen informatie over de weke delen als het gewrichtskapsel, de gewrichtsbanden, de pezen en de spieren.

Een wervelblokkade is niét zichtbaar op een röntgenfoto. Immers: de beweeglijkheid rond de wervel is dan wel verloren gegaan, maar de wervel zit gewoon op de plek waar hij hoort te zitten en bij een wervelblokkade verandert er niets aan de botkwaliteit. Je kunt dus aan de hand van een röntgenfoto niet zien of er wervels geblokkeerd zijn of niet.

Spondylose

Uit een röntgenonderzoek kan de diagnose spondylose naar voren komen.

Bij spondylose vindt er bot-nieuwvorming plaats aan de wervelkolom. Er vormen zich haakjes aan één of meerdere wervels, die klachten kunnen geven als ze tegen het weefsel rondom de wervelkolom aan komen. Is de haakvorming erg groot, dan kunnen twee wervels met elkaar vergroeien, dit noemt men brugvorming. Er zijn verschillende oorzaken voor het ontstaan van spondylose, zoals erfelijkheid, belasting, voeding en trauma’s.

De grootte van een haak zoals die zichtbaar is op een röntgenfoto is niet recht evenredig met de hoeveelheid klachten die een hond ervan heeft. Het kan tenslotte zo zijn dat een heel klein haakje verschrikkelijk veel weefselirritatie geeft en dus veel pijnklachten bij de hond veroorzaakt. Maar het kan ook zo zijn dat er op meerdere wervelniveaus brugvorming te zien is en dat de hond daardoor weliswaar een stijve rug heeft, maar dat de pijnklachten meevallen. Het voordeel van het maken van een foto van de rug van je hond is, dat die foto na een aantal jaar nog eens overgemaakt kan worden. Het beeld van de twee foto’s kan dan met elkaar vergeleken worden, wat informatie geeft over het verloop van het spondyloseproces.

Wervelkolom met ernstige spondylose. Tussen de 6e en 7e borstwervel is brugvorming te zien.

Een hond die spondylose heeft kan zeker terecht bij de osteopaat voor verlichting van de rugklachten. Spondylose is niet te genezen, eenmaal aangemaakt botweefsel zal niet meer verdwijnen, maar door al het weefsel rondom de wervelkolom los te maken en te houden, zal de hond minder rugklachten hebben en heeft je dier dus een betere kwaliteit van leven.

Het gedeelte van de rug waar zich spondylose voordoet, mag niet worden gemanipuleerd. Een manipulatie is een te forse techniek voor deze aandoening, waarbij het risico bestaat dat een haak of een brug afbreekt en de rugklachten erger zullen worden in plaats van beter.

Conclusie

Er kunnen door verschillende oorzaken als ziekte, stress en trauma’s, blokkades in de wervelkolom ontstaan. Een wervelblokkade veroorzaakt bij je hond stijfheid en/of pijn en op termijn kan een wervelblokkade ook gevolgen hebben voor het functioneren van huid, spieren en organen.

De grootte van de blokkade kan variëren, waardoor ook de hoeveelheid klachten die je hond ervaart sterk kan wisselen. Toch zal elke hond het, hoe subtiel ook, aangeven als zijn rug niet vrij kan bewegen: de houding van je hond kan veranderen, hij kan gevoelig worden op zijn rug met aaien, of hij kan weigeren bepaalde oefeningen of bewegingen te maken. Zie je zulke veranderingen aan je hond, dan is het wijs om hem door een osteopaat te laten onderzoeken. Een hond met rugpijn moet altijd in zijn totaliteit onderzocht en behandeld worden, alleen kijken naar de rug geeft een te eenzijdig beeld. De oorzaak van de rugpijn kan uit een totaal andere regio komen en pas als de oorzaak van de rugpijn is gevonden en verholpen, kan je hond echt van zijn rugklachten afkomen.