Wat is epilepsie?
Epilepsie is een neurologische aandoening die zich uit in aanvallen. Bij een aanval ontstaat er als het ware een tijdelijke ‘kortsluiting’ in de hersenen. Deze aandoening komt o.a. voor bij mensen en honden. Epilepsie doet geen pijn, de meeste honden verliezen het bewustzijn, dus hebben geen weet wat er zich afspeelt op dat ogenblik, hoe gruwelijk het er soms uitziet.
Foto Veerle Struelens: Border Collie Nel heeft epilepsie sinds juni 2017, vanaf de leeftijd van 1 jaar en 4 maanden.
Oorzaken van aanvallen bij de hond (niet alleen bij epilepsie)
De oorzaken van aanvallen zijn zeer variabel. Het kan betrekking hebben op problemen met hart en bloedvaten, ademhaling, stofwisseling, gedrag en evenwichtsorgaan, maar ook slaapstoornissen en neurologische afwijkingen kunnen een oorzaak zijn.
Hoe kun je epilepsie bij je hond herkennen?
Wanneer een hond een epileptische aanval heeft, is dat een onprettig gezicht. De hond valt vaak op de grond, verliest het bewustzijn en heeft geen controle meer over zijn lichaam; het lichaam, de poten en het hoofd schudden en in veel gevallen laat de hond de urine lopen en gaat hij speekselen (schuimbekken). Foto Gerda van Laar: Old English Bulldog reu Robbie van 5 jaar en heeft sinds 2 jaar en 2 maanden epilepsie, hij weegt 40 kilo. De foto bovenaan dit artikel is een half uur na een aanval genomen.
Een aanval is niet altijd te voorspellen. Het kan plotseling gebeuren, maar soms kun je aan het gedrag van de hond zien dat er iets aan zit te komen. Hij gaat dan bijvoorbeeld smakken of likken. In sommige gevallen is een aanval ook uit te lokken. Bij mensen kunnen stress, slaaptekort, medicijngebruik, hoge koorts en hormonale veranderingen een aanval uitlokken. Deze triggers verhogen de kans op een aanval bij de mens, maar zijn niet de oorzaak van de aanval.
Helaas blijft het vaak niet bij één aanval en zal het een terugkerend fenomeen zijn.
Welke vormen van epilepsie bestaan er?
- Primaire epilepsie (idiopathische epilepsie) zonder bekende oorzaak, vermoedelijk met genetische basis
- Secundaire, symptomatische epilepsie (structurele epilepsie) t.g.v. hersenaandoening
- Reactieve aanvallen t.g.v. stofwisselingsproblemen (lever- of nierproblemen, laag suikergehalte)
- Cryptogene epilepsie (onbekende oorzaak maar niet passend in de categorie van primaire epilepsie door bijvoorbeeld de leeftijd van de hond (ouder dan 6 jaar))
De diagnose van idiopathische epilepsie
Anamnese
Om een diagnose te kunnen stellen is het van groot belang de voorgeschiedenis in kaart te brengen. Hoe oud is de hond? Waar komt hij vandaan? Welke ras is de hond? Wanneer kreeg de hond een aanval? Wat waren de omstandigheden? Hoe ziet de aanval er precies uit? Hoe lang duurt de aanval? Wat deed de hond voorafgaand aan de aanval? Etc etc.
Onderzoeken
Klinisch en neurologisch onderzoek
Bij een hond met vermoedelijk idiopathische epilepsie zal een specialist in eerste instantie een klinisch en neurologisch onderzoek doen, waarbij ook de urine en het bloed onderzocht worden. Deze gaan bij idiopathische epilepsie geen afwijkingen vertonen, tenzij er vrij recent een aanval is opgetreden. In de korte fase na een epilepsieaanval kunnen honden nog tijdelijk gedesoriënteerd zijn, abnormaal gedrag vertonen en zelfs blind zijn. Er kunnen zelfs vlak na een aanval enkele parameters in het bloedonderzoek veranderen.
MRI of CSV
Een volgende stap is eventueel een MRI-onderzoek, eventueel aangevuld met een CSV-punctie. Bij CSV wordt hersen-ruggenmergvocht afgenomen. Deze onderzoeken worden geadviseerd in de volgende gevallen:
- wanneer oorzaken van reactieve aanvallen zijn uitgesloten via het bloedonderzoek
- de hond in kwestie jonger dan 6 maanden of ouder dan 6 jaar is
- wanneer er een vermoeden is van idiopathische epilepsie maar de hond is resistent voor 1 anti-epilepticum
- wanneer de hond tussen de aanvallen door abnormaliteiten vertoont die passen bij een hersenprobleem
Elektro-encefalogram (EEG)
Als laatste kan er nog een onderzoek gedaan worden waarbij hersenactiviteit elektrisch wordt gemeten (EEG), hiermee kan men eventuele afwijkingen traceren. Dit onderzoek is erg moeilijk bij honden en is niet standaard voorhanden.
Doel van de behandeling
Helaas is een aanvalsvrij bestaan meestal niet haalbaar bij honden. Wel kan door middel van behandeling de frequentie, duur en ernst verminderd worden. Tot 30% aanvalsvrij is haalbaar. Het doel is vooral om de levenskwaliteit van de hond te verbeteren.
Foto Marina Notten: dit is Boca direct na een aanval. Hij herkende zijn baasje niet meer en heeft 15 minuten lang liggen blaffen. Duidelijk verward.
Behandeling
De behandeling van epilepsie is maatwerk, mede omdat er meerdere vormen van epilepsie bestaan en omdat het vaak per individu verschillend is. Wat zijn de startcriteria? Welke medicatie en welke dosering? Op welk punt moet besloten worden of er misschien toch overgeschakeld moet worden naar andere medicatie? Wat is haalbaar?
Algemene startcriteria zijn;
- de hond in kwestie heeft 2 of meer aanvallen per 6 maanden
- de hond heeft aanhoudend epileptische aanvallen (status epilepticus) of heeft meerdere aanvallen per dag (clusteraanvallen)
- de hond blijft na een aanval langdurig (>24 uur) last houden van verschijnselen zoals abnormaal gedrag (erg suf zijn, agressief gedrag,…), blindheid
- de frequentie, duur en/of ernst van de aanvallen neemt toe over de laatste 3 perioden tussen de aanvallen
Medicatie
Bij het bepalen van de medicatie zijn een aantal zaken essentieel. Denk hierbij niet alleen aan de bijwerkingen en de dosis, maar ook welk type aanval heeft de patiënt, hoe vaak en wat is de oorzaak? Ook spelen de levensstijl en de financiële middelen van de eigenaar een rol in het bepalen van de behandeling.
Afhankelijk van alle meespelende factoren kunnen de volgende middelen voorgeschreven worden;
- Fenobarbital
- Imepitoine (Pexion)
- Bromide (Epikal)
- Levetiracetam (Keppra)
Deze medicijnen hebben allemaal hun eigen werking, interacties en neveneffecten. Het is aan de specialist om te bekijken welke van toepassing is op de patiënt. Het kan zijn dat na monitoring een extra aanvullend middel wordt toegevoegd of dat er wordt overgestapt op een ander middel wanneer er onvoldoende resultaat wordt geboekt. Het is soms een kwestie van trial and error om de medicatie en dosis te finetunen.
Het financiële plaatje
Fenobarbital is een vrij goedkope behandeling, de enige prijs die je er wel bij moet rekenen zijn de 2 à 3 bloedafnames ter controle bij het opstarten van de behandeling en dan op jaarbasis 1 à 2 keer tijdens de behandeling.
Pexion is dan weer duurder, zeker voor grotere honden, maar hierbij hoef je bij aanvang geen bloedcontroles te laten uitvoeren. Hierbij wordt 1 bloedonderzoek per jaar aangeraden.
Bromide is ook vrij goedkoop en Levetiracetam is weer iets duurder, maar dat wordt meestal voor slechts een korte periode gegeven dus valt voordelig uit.
Als medicatie niet helpt
Bij zogenaamde ‘refractaire epilepsie’ blijven de aanvallen terugkomen ondanks optimale behandeling met de standaard medicijnen of er zijn onaanvaardbare neveneffecten waardoor de optimale dosis van de medicijnen niet kan worden toegediend. Zijn er misschien fouten gemaakt tijdens de diagnose of de behandeling? Om meer inzicht te krijgen kan er bijvoorbeeld een MRI-onderzoek gedaan worden, kan de dosering aangepast worden, of kan er een ander medicijn toegediend worden.
Soms is euthanasie de enige manier om het lijden te stoppen. Euthanasie bij idiopathische epilepsie wordt overwogen als de eigenaar een behandeling niet ziet zitten. Het kan een hele opdracht zijn voor sommige mensen om elke dag 2x medicatie toe te dienen. Ook wanneer de bijwerkingen te erg zijn of wanneer de epilepsie maar niet onder controle te krijgen is, is inslapen een optie.
Andere typen aanvallen
Niet iedere aanval is een epileptische aanval. Iets wat veel mensen niet weten is dat er andere typen aanvallen bestaan die wel erg kunnen lijken op epilepsie. Deze typen aanvallen kunnen ras gerelateerd zijn en hebben allemaal hun eigen ziektebeeld en behandeling. Voorbeelden zijn o.a.:
- Ziekte van Lafora (komt o.a. voor bij Beagle, Basset)
- Syncope (abrupt en tijdelijk verlies van bewustzijn)
- Myoclonus (ritmische samentrekking van grote spiergroepen)
- Myotonia congenita (komt o.a. voor bij Chow Chow, Mini Schnauzer)
- Paroxysmale dyskinesie (bewegingsstoornis)
- Scotty cramp (bij stress of inspanning)
- Episodische hypertoniciteit (13% van Cavalier King Charles Spaniël is drager)
- Paroxysmale dyskinesie (niet rechtop kunnen staan, kop tremor)
- Canine epileptoid cramping symdrome (bij Border Terriërs)
- Startle disease (bij Ierse Wolfshond)
- Dancing Dovermann
- Narcolepsie / kataplexie (bij Dobermann, Labrador, Miniatuur Poedel, Beagle, Teckel)
- Idiopathic head tremor (schudden van hoofd, bij Dobermann, Boxer, Engelse Bulldog)
- REM slaap stoornis (overdreven bewegen tijdens de slaap)
- Obsessief compulsief gedrag
Is epilepsie rasgerelateerd?
Zoals in bovenstaande lijst met typen aanvallen te zien is, zijn deze vaak rasgerelateerd. Sommige rassen staan er helaas ook om bekend dat ze erge vorm van epilepsie kunnen hebben, denk aan de Australische herder, Border Collie, Italiaanse Spinoni, Duitse Herder en de Amerikaanse Staffordshire Terrier.
Foto Wendy van Oers: Matcho vlak na een aanval.
Wat kun jij zelf doen om je hond te helpen?
Zoals in de eerste paragraaf is te lezen kunnen bij mensen o.a. stress, overprikkeling en slaaptekort een aanval uitlokken. Deze triggers verhogen bij mensen de kans op een aanval. Bij honden is dit echter nog nooit in kaart gebracht. Merk je dat je hond telkens onder dezelfde omstandigheden epilepsieaanvallen krijgt, probeer deze dan zoveel mogelijk te vermijden. Er is bijvoorbeeld een Border Collie die telkens aanvallen krijgt tijdens fly-ball training. Dergelijke situatie kun je makkelijk vermijden.
Tijdens een aanval kun je als eigenaar eigenlijk niet veel doen. Ga in ieder geval niet met je handen in de bek om de tong vast te pakken, je kunt ernstig gebeten worden! Mensen denken wel eens dat honden kunnen stikken in hun eigen tong maar dit is niet het geval.
Zorg er tijdens een aanval wel voor dat er geen ongelukken kunnen gebeuren, dat je hond bijvoorbeeld niet ergens vanaf kan vallen of in het water valt.
Als een aanval langer dan 5 minuten duurt, kun je als eigenaar wel intranasaal Midazolam of rectaal Valium toedienen. Ook mag je dit toedienen als de hond eerder op de dag al een aanval gehad heeft (dan hoef je niet eerst 5 minuten te wachten). Blijft de hond aanvallen krijgen ondanks deze behandelingen, neem dan contact op met je dierenarts.
Waar kun je in Nederland en België terecht?
Heeft jouw hond regelmatig aanvallen? Dan kun je je het beste eerst bij je eigen dierenarts melden. Hij kan je eventueel doorverwijzen naar een specialist op dit gebied. In Nederland en België zijn er meerdere neurologen werkzaam in klinieken en op de kliniek van de Universiteiten van Utrecht en Gent.
In Gent is zelfs speciaal voor begeleiding en onderzoek “Epicentrum” opgericht.
Dr. Paul Mandigers, verbonden aan de Universiteit Utrecht, doet onderzoek naar epilepsie. Jij kunt enorm helpen door de online enquête in te vullen (30-45 min).
Lotgenoten op Facebook
Credits
Dit artikel is geschreven n.a.v. van een lezing over aanvallen door Kenny Bossens tijdens de Felcandag in 2017. Geschreven door Debby van Dongen, eigenaar van Doggo.nl.
Eindredactie door: Kenny Bossens, neurochirurg aan de Universiteit van Gent en tevens werkzaam als neuroloog in opleiding bij Diergeneeskunde Verwijscentrum Dordrecht, Diergeneeskundig verwijscentrum Haaglanden en Dierenziekenhuis Zeeuws-Vlaanderen.
