Antivlooien- en tekenmiddelen
Het is zomer, vlooien- en tekentijd pur sang en niemand wil ze in zijn huis of op zijn hond. Met name teken kunnen ziektes overbrengen, waarvan een aantal moeilijk of niet te genezen is(1). Er is ons dus alles aan gelegen om vlooien en teken een halt toe te roepen. De keuze is reuze: spot-on druppels, sprays, shampoos, halsbanden en tabletten.
Diergeneesmiddelen en de wet
Een diergeneesmiddel, waar ook een anti-vlooienmiddel onder valt, moet voldoen aan de Nederlandse Wet Dieren. Deze is gebaseerd op Europese regelgeving. Producenten moeten kunnen aantonen dat het middel werkzaam is en geen gevaar oplevert voor de gezondheid van de mens, dier en omgeving wanneer het volgens de voorschriften wordt gebruikt.
Voor het in de handel brengen van diergeneesmiddelen, zoals een anti-vlooienmiddel, is een vergunning nodig. In Nederland is het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), afdeling Bureau Diergeneesmiddelen (BD), verantwoordelijk voor het toelatingsproces van diergeneesmiddelen. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) controleert onder andere op misbruik van diergeneesmiddelen.
In Nederland bepaalt de overheid of een product veilig is. Pas als een product veilig wordt bevonden, dan mag het worden verkocht. Alle toegelaten anti-vlooienmiddelen krijgen een uniek registratienummer (REGNL). Deze nummers en ook de bijsluiters van de goedgekeurde middelen zijn te vinden in de Diergeneesmiddeleninformatiebank op de website van Bureau Diergeneesmiddelen. Leveranciers van anti-vlooienmiddelen die niet getoetst zijn en derhalve geen registratienummer kunnen overleggen zijn strafbaar en kunnen worden vervolgd.(2)
“Chemisch” versus “Natuurlijk”
Ziet de chemische formule C6H8O6 er eng uit? Wat dacht je van (5R)-[(1S)-1,2-Dihydroxyethyl]-3,4-dihydroxyfuran-2(5H)-one? Of ascorbinezuur? Zou je dat durven innemen?
Laten we hopen van wel, want we hebben het hier over vitamine C. De kern van het verhaal: zowel het woord “chemisch” als het woord “natuurlijk” zijn op zich volkomen betekenisloos. Water is een chemische verbinding tussen waterstof en zuurstof, keukenzout tussen natrium en chloor. Ons lichaam is één grote chemische fabriek; onze maag zit vol met zoutzuur. Zonder chemische verbindingen en de daarbij behorende reacties houden wij – en de natuur om ons heen – op te bestaan. Indien verkeerd toegepast, kunnen veel verbindingen ons met even veel gemak doden als in leven houden. Het gaat er dus niet om of iets chemisch is, maar hoe je chemie slim en veilig kunt toepassen. Dat dit veel kennis en onderzoek vereist zal duidelijk zijn; of je een farmaceut bent of een natuurgenezer doet er niet toe.
In de hang naar ‘natuurlijke’ middelen is men geneigd te vergeten dat de meest beruchte gifstoffen ter wereld gewoon in de natuur voorkomen, zoals strychnine, curare en ricine. “Natuurlijk” en “Veilig” hebben derhalve niets met elkaar te maken als de noodzakelijke kennis ontbreekt van de gebruikte bestanddelen, de juiste dosering en mogelijke bijwerkingen.
Op zich onschuldige bestanddelen kunnen een chemische reactie aangaan als deze worden gecombineerd en daardoor juist gevaarlijk worden. Zelfbedachte ‘natuurlijke’ anti-vlooienmiddelen, in elkaar geflanst in een schuurtje of op het aanrecht, kunnen daarom mogelijk een groter gevaar opleveren voor je hond dan een regulier middel. Dat veel mensen naarstig op zoek zijn naar een alternatief voor de reguliere middelen is begrijpelijk.
De werking van anti-vlooienmiddelen is niet fris: het berust op het vergiftigen van de parasieten en het laatste wat je wil is dat de gezondheid van je hond daardoor negatief beïnvloed wordt. Zin in een lesje chemie en biologie?
Systemisch en non-Systemisch
Anti-vlooienmiddelen kunnen grofweg in twee categorieën worden verdeeld:
- Systemisch. Deze middelen worden oraal toegediend, meestal in de vorm van een tablet. Het middel wordt vervolgens in de bloedbaan opgenomen. Een insect moet eerst steken of bijten voordat het middel effect heeft.
- Non-systemisch. Dit zijn contactwerkende middelen die op de huid worden aangebracht; ze doen hun werk als de parasiet er mee in aanraking komt. Dit is de meest gebruikte methode.
De belangrijkste werkzame bestanddelen op een rij
Pyrethrine
In een aantal anti-vlooienmiddelen (ook in de bekende Vapona spray) zit Pyrethrine, een stof met een cholinesterase-remmende werking(3). In het kort: zonder cholinesterase kunnen spieren zich nog wel spannen, maar niet meer ontspannen, wat uiteindelijk leidt tot de dood. De werking van (oorlogs)zenuwgassen zoals Sarin en VX berust op hetzelfde principe. Bekende merken: vrijwel alle vlooienbanden, waaronder Seresto.
Diazinon
Ook de werking van deze stof berust op cholinesterase-remmende werking. De stof wordt men name toegepast in goedkopere spot-on producten die o.a. door Aldi en Action worden geleverd. Aldi levert het product onder de naam “Best for your friend”.
Fipronil
Deze stof is vooral bekend geworden door de fipronilcrisis, een voedselschandaal dat aan het licht kwam in 2017. Producten met fipronil werden illegaal gebruikt in kippenstallen om bloedluis te bestrijden. Fipronil verstoort de werking van neurotransmitters en het transport van chloride-ionen in vlooien en teken. Bekende merken: Frontline en Beaphar Fiprotec.
Imidacloprid
Deze stof valt onder een groep neuro-actieve insecticiden die chemisch verwant zijn aan nicotine. In deze groep vallen tevens acetamiprid, clothianidine, imidacloprid, nitenpyram, nithiazine, thiacloprid en thiamethoxam. Deze groep insecticiden is berucht vanwege de desastreuze invloed die het heeft op de bijenpopulatie. Bekende merken: Seresto, Advantix, Advantage en Bolfo Gold.
Fluralaner
Fluralaner is een systemisch insecticide (zie boven). Het middel wordt in de vorm van een tablet toegediend. Bekenden merken: Bravecto.
Op sociale media staat de veiligheid van dit middel regelmatig ter discussie. Universiteit Utrecht faculteit Diergeneeskunde hierover: “Tot op heden heeft pathologisch onderzoek op dieren bij wie een verband met Bravecto werd vermoed, nog geen direct verband kunnen aantonen met dit middel.”(4) Ook andere instanties hebben geen direct verband aan kunnen tonen. Het middel ligt hierdoor wel onder een vergrootglas, onder andere bij de Amerikaanse FDA.(5)
Hulpstoffen
Andere stoffen, bijvoorbeeld S-methopreen, blokkeren de ontwikkeling van larve tot volwassen vlo. Ook bevatten anti-vlooienmiddelen hulpstoffen die er bijvoorbeeld voor zorgen dat de werking van het hoofdbestanddeel wordt versterkt, een stof goed oplost, of dat het product goed aan te brengen is. Hulpstoffen worden in vrijwel alle merken toegepast.
Tips
Alle vormen van medisch ingrijpen – dus ook werken met anti-vlooienmiddelen – houden te allen tijde een risico in. Deze zijn uiterst klein of zelfs afwezig, mits je je aan de volgende regels houdt:
- Volg de instructies van de fabrikant nauwkeurig op en wijk daar niet van af,
- Houd in de gaten hoe je hond op een bepaald middel reageert,
- Schakel over op een ander werkzaam middel als er aanwijzingen zijn die duiden op een allergische reactie,
- Was je handen na gebruik,
- Ruim gemorste restanten direct op,
- Gooi anti-vlooienmiddelen die over de datum zijn niet weg, maar lever ze in bij de milieustraat of bij de dierenarts.
Alternatieven
De beste optie: voorkomen
Voorkomen is beter dan genezen. Mijd indien mogelijk mogelijk tekenrijke plekken, met name hoog gras en struikgewas.(6) Onderzoeken van het RIVM en Wageningen Universiteit laten zien dat teken in heel Nederland voorkomen: in bossen, duinen, heidegebieden, beschutte weilanden, maar ook in parken en tuinen. Controleer je hond na de wandeling. Teken zetten zich niet direct vast en kunnen met behulp van een geschikte kam worden verwijderd. Een goede tekentang is onmisbaar.
DEET
DEET is een beproefd insectenwerend middel, maar kan gevaarlijk zijn voor honden als het door het dier opgelikt wordt. Het gebruik ervan wordt dan ook sterk afgeraden.(7)
Het alternatieve circuit
Van middelen uit het alternatieve circuit c.q. pseudowetenschappelijke hoek(8) is de werkzaamheid nooit op wetenschappelijke wijze vastgesteld. De aangevoerde ‘bewijzen’ zijn anekdotisch van aard(9) en derhalve van geen enkele waarde. Er is niet gewerkt met volgens het wetenschappelijke principe van controlegroepen, blindtesten, dubbel-blindtesten en het overleggen van de resultaten met een ander onafhankelijk team van onderzoekers.
Deze producten mogen derhalve niet als anti-vlooienmiddel aangeprezen worden en als zodanig op de markt gebracht worden.
Geen werking, geen bijwerking
Ook al is het wettelijk niet toegestaan om ze als zodanig aan te prijzen en te verkopen, een voordeel van de meeste middelen uit de pseudowetenschappelijke hoek is dat je je over het algemeen geen zorgen te maken over de veiligheid. Dit geldt in ieder geval voor homeopathische producten, halsbandjes van ‘EM keramiek’, apparaatjes die geluidstrillingen uitzenden en bloesem- of aromatherapieën. Geen werking, geen bijwerking.
Referenties
(1) LIGC, door teken overgedragen ziektes
(2) Waar zit wat in / Veiligheid.nl – anti-vlooienmiddel
(3) Cholinesterase – Wikipedia
(4) Universiteit Utrecht, faculteit Diergeneeskunde (PDF)
(5) FDA, Potential Adverse Events Associated with Isoxazoline Flea and Tick Products
(6) Tekenradar, veel gestelde vragen
(7) ASPCA, Don’t DEET that dog!
(8) Pseudowetenschap – Wikipedia
(9) Anekdotisch bewijs – Wikipedia
Andere waardevolle links:
CBG – database toegelaten diergeneesmiddelen
Wetten.nl – Wet dieren
YouTube
The Breathtaking Adventures of Ticks – Plain and Simple _ Deel 1 en 2:
Credits
Hans van Rijsse heeft ruim 20 jaar ‘moeilijke’ honden opgevangen voor o.a. asiels, Dierenbescherming en stichtingen met het doel deze te rehabiliteren en adoptiegereed te maken. Hans is tevens de vaste columnist van Border Collie Nieuws.
