Wat is een hormoon?
Het woord hormoon komt van het Griekse woord hormao dat ‘in beweging zetten’ betekent. En dat is dus wat een hormoon in wezen doet. Hormonen zijn chemische stofjes die van alles in het lichaam signaleren, besturen en beïnvloeden. Dit doen ze door boodschappen over te brengen van de ene naar de nadere zenuwcel.
- Hormonen worden in het lichaam geproduceerd door organen en klieren. Denk aan schildklier, bijnier, geslachtsklieren en darmen.
- Neurotransmitters worden geproduceerd in de hersenen en in zenuwcellen in de rest van het zenuwstelstel.
Hormonen hebben invloed op hoe iemand eruit ziet, op hoe het lichaam functioneert, op emoties en op gedrag. In dit artikel kijken we naar de invloed van verschillende hormonen en neurotransmitters op het gedrag van jouw hond.
Hondengedrag
Gedrag wordt door veel aspecten beïnvloed. Denk aan genetische aanleg, leerervaringen en omgeving. Het is dus niet zo eenvoudig dat je alleen maar naar de hormoonhuishouding moet kijken om gedrag te begrijpen, maar hormonen spelen naast alle andere aspecten een grote rol, bij jouw hond en bij jouzelf ook. Bij alle zoogdieren werkt dit op dezelfde manier. Hormonen hebben invloed op doe iemand zich voelt en dat uit zich weer in gedrag. Hormonen en gedrag zijn daarom onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Er bestaan veel meer hormonen dan we in dit artikel beschrijven, we nemen de bekendste onder de loep.
1. Adrenaline zet aan tot actie
Adrenaline is een stresshormoon en komt vrij in situaties die (levens)bedreigend zijn, het is nodig om te overleven. Het zorgt ervoor dat het lichaam in een mum van tijd in staat van paraatheid wordt gebracht om het gevaar te trotseren; versnelde ademhaling, verhoogde hartslag en bloeddruk, verwijde pupillen en verhoogde alertheid.
Wat doet een hond in een plotselinge, bedreigende situatie? Een hond in nood, die in een overlevingsmodus terecht is gekomen zal vluchten (flight) of aanvallen (fight). Wanneer een hond te veel druk en spanning ervaart dan is er sprake van chronische stress. Een te veel aan adrenaline heeft een negatieve invloed op de gezondheid van een hond. Een dier kan ten slotte niet langdurig in een staat van opperste paraatheid blijven met de bijbehorende hoge bloeddruk en hartslag.
- Emoties en gedrag: adrenaline gaat vaak gepaard met emoties als angst en woede.
- Productie: in bijnieren (hormoon) en sommige zenuwcellen (neurotransmitter).
2. Cortisol geeft spanning
Cortisol heeft veel nuttige functies, maar het staat vooral bekend als ‘het’ stresshormoon. Stress is niet per definitie iets negatiefs. Stress is nodig om te overleven en maak alert. Daarbij komt dat ook leuke dingen stress kunnen veroorzaken, denk aan bijvoorbeeld een schoolreisje of een blind date.
Echter wanneer er te veel stressmomenten (leuke en vervelende) achter elkaar plaats vinden dan hoopt de stress op en wordt het te veel. Bedenk daarbij ook dat het wel 5 tot 8 uur duurt voordat cortisol uit het lichaam is verdwenen. Dat ‘stresserige’ gevoel is dus niet zomaar weg. Honden die veel stress (hebben) ervaren, hebben een kort lontje en lijken soms uit het niets agressief gedrag te vertonen. Ze zijn duidelijk geïrriteerd en humeurig. In ons artikel over trigger stacking wordt dit helder uitgelegd.
Een hond die veel pijn heeft, ervaart veel stress. In het bloed van een dergelijke hond is een verhoogd gehalte aan cortisol aanwezig. Ook deze honden zullen eerder van zich afbijten. Niet alleen door de pijn willen ze mensen op afstand houden, maar ook omdat ze zich erg onprettig voelen.
- Emoties en gedrag: frustratie, irritatie, nervositeit, boosheid.
- Productie: in bijnieren (hormoon).
3. Dopamine beloont
Dopamine behoort tot het beloningssysteem in de hersenen. Het is de stof die ervoor zorgt dat je je goed voelt, het wordt ook wel het gelukshormoon genoemd. Dopamine is als het ware de motor achter intrinsieke motivatie. Bij de hond is het vooral gekoppeld aan zijn ‘olfactorisch systeem’ oftewel snuffelen en het belonende effect daarvan.
Dopamine wordt aangemaakt wanneer een hond iets doet vanuit zijn eigen intrinsieke motivatie om de wereld te verkennen. De neus speelt daar een belangrijke rol bij. Snuffelen is voor honden een belangrijk onderdeel van het SEEKING system. Het geeft een goed gevoel. Bij mensen zorgen o.a. muziek en sport ervoor dat dopamine wordt aangemaakt. Bij honden speelt het naast snuffelen ook een rol bij bijten, kauwen, in de mond nemen van voorwerpen, likken en verkennen.
Bij honden zie je vaak probleemgedrag ontstaan wanneer zij niet of zelden in de gelegenheid worden gesteld om dingen te doen die zij leuk vinden en waar ze een goed gevoel bij krijgen. Deze honden zoeken uit frustratie toch een uitlaatklep en gaan ongewenste gedragingen vertonen. Ook ligt depressie op de loer bij een gebrek aan dopamine.
Hoe kun je het SEEKING system bij je hond stimuleren? Laat je hond op verkenning gaan, biedt verrijking aan in de vorm van spel en hersenwerk, en laat je hond in vrijheid spelen en ontdekken. Speuren, snuffelen en kauwen zijn als activiteit enorm belonend voor een hond. Ze geven een hond een fijn gevoel.
- Emoties en gedrag: geluk, blijdschap, genot, verlangen, maar ook uitersten als obsessie, verslaving, frustratie.
- Productie: in zenuwcellen (neurotransmitter).
4. Endorfine verzacht
Endorfine wordt geproduceerd bij o.a. lichamelijke inspanning en pijn. Endorfine werkt in de eerste plaats pijnstillend en het en is samen met dopamine medeverantwoordelijk voor het gevoel van geluk. Een hond maakt endorfine aan tijdens fysieke inspanning, spel, eten en geslachtsgemeenschap.
Zit je hond niet lekker in zijn vel en lijkt hij wat down? Dan kun je hem een fijner gevoel geven door met hem te gaan wandelen of te spelen. Ook kauwen en snuffelen zijn activiteiten die bij de meeste honden een gevoel van geluk stimuleren.
- Emoties en gedrag: plezier, vrolijkheid.
- Productie: in de hypofyse (neurotransmitter).
5. Oxytocine heeft lief
Oxytocine wordt ook wel het knuffelhormoon genoemd. Het is een hormoon wat wordt aangemaakt tijdens sociaal contact zoals aankijken, aanraken, knuffelen, verzorgen en seks. Bij een moederhond speelt dit hormoon ook een rol bij de bevalling, het zogen en verzorgen van de pups.
Wetenschappers hebben ontdekt dat het oxytocine niveau omhoog gaat bij beiden wanneer een hond en een mens elkaar aankijken en oogcontact hebben. Misschien ken je dat gevoel wel wanneer je zelf oogcontact maakt met je hond? Een soort van vlinders in je buik? En je hond voelt dat dus ook!
Een interessant weetje is dat vrouwen die middels een keizersnede een baby hebben gekregen (in vergelijking met vrouwen die een vaginale geboorte hebben ervaren) minder oxytocine aanmaken wanneer ze hun baby horen huilen. Het kan volgens onderzoekers langer duren voordat er een hechte band ontstaat tussen moeder en kind.
Vriendschap, vertrouwen en een liefdevolle relatie met je hond zorgen ervoor dat je hond zich veilig en geliefd voelt.
Ook dit kent een keerzijde. Je hond is dan zo sterk aan jou gehecht dat hij niet alleen kan zijn. De binding is te extreem en kan voor verlatingsproblematiek zorgen.
- Emoties en gedrag: liefde, aanhankelijkheid, vertrouwen, maar ook jaloezie en liefdesverdriet.
- Productie: in de hypothalamus (hormoon).
6. Serotonine geeft een boost
Serotonine is een neurotransmitter die een positief effect heeft op je stemming. Het heeft invloed op je gevoel van zelfvertrouwen en het wordt aangemaakt wanneer we iets doen waar we trots op zijn of wanneer we respect en waardering krijgen. Als je iets doet wat je eigenlijk heel spannend vindt, dan ervaar je een soort boost. Serotonine! We zijn trots op onszelf en krijgen meer zelfvertrouwen.
Serotonine helpt ook tegen depressieve gevoelens. Bij een te laag serotoninegehalte ervaart een hond negatieve gevoelens. Bezorgdheid, irritatie, verdriet en op de lange termijn depressie en angst.
Een tekort aan serotonine kan probleemgedrag in de hand werken. Denk aan angst en agressie, maar ook bijvoorbeeld rusteloosheid (slecht slapen), hyperactiviteit en compulsief gedrag. Ook wordt de pijngrens lager bij een gebrek aan serotonine. Een hond kan dus ‘overdreven’ gevoelig reageren als je hem aanraakt bijvoorbeeld.
Een groot deel van de serotonine wordt aangemaakt in de darmen. Tijdens het eten stijgt het serotonine gehalte. Wanneer een hond honger heeft en de darmen inactief zijn, wordt de hond prikkelbaar. Een structureel gebrek aan voeding leidt tot uitputting van serotonine, wat op zijn beurt depressie in de hand werkt.
- Emotie en gedrag: geluk, trots, zelfvertrouwen.
- Productie: in zenuwcellen (neurotransmitter) en in de darmen (hormoon).
7. Testosteron durft
Testosteron is misschien wel de bekendste van allemaal. Het wordt vaak geassocieerd met machogedrag en seksualiteit. Het staat vooral bekend al het mannelijk hormoon, maar ook vrouwen maken testosteron aan, alhoewel wel in mindere mate.
Testosteron is meer dan alleen maar een macho-hormoon. Het lichaam heeft het hard nodig om op een gezonde manier te kunnen ontwikkelen. Zonder testosteron zouden we broze botten en slappe spieren hebben. Een gebrek aan testosteron kan ook concentratieproblemen en depressie als gevolg hebben. Dit heeft dan weer zijn uitwerking op het gedrag.
Testosteron stimuleert de geslachtsdrift bij reuen en teven. Testosteron maakt ook dat een hond zelfverzekerd is. Is een hond onzeker en daardoor agressief naar andere honden? Dan helpt het niet om deze hond te castreren, want dat zal hem juist nóg onzekerder maken.
- Emoties en gedrag: stimuleert geslachtsdrift, zelfverzekerdheid
- Productie: in de bijnieren en bij mannen in de testikels, bij vrouwen in de eierstokken (hormoon).
8. Oestrogeen schommelt
Oestrogenen staan bekend als typisch vrouwelijke hormonen, omdat ze bij vrouwen een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van de voortplantingsorganen en vrouwelijke lichaamskenmerken. Maar ook het mannenlichaam produceert dit hormoon in kleine hoeveelheden.
Vanzelfsprekend hebben deze hormonen invloed op al het gedrag wat te maken heeft met de reproductie. Tijdens de cyclus van een teef verandert het oestrogeengehalte en veranderen de emoties en het gedrag mee. Tijdens de vruchtbare periode is het oestrogeengehalte het hoogst. Een teefje kan zich dan anders gedragen dan normaal; prikkelbaar, teruggetrokken of onrustig. Dit verschilt per teef.
Een reu kan waarnemen wanneer een teef een hoog oestrogeengehalte heeft, dus dit heeft indirect ook invloed op zijn gedrag.
Er is nog niet heel veel bekend over de exacte invloed van het oestrogeengehalte op emoties, maar dat het voor heftige stemmingswisselingen kan zorgen is wel zeker. Een plotselinge daling van oestrogeen na een bevalling kan bijvoorbeeld voor depressie zorgen.
Wat minder bekend is, is dat oestrogeen ook een sterk verband houdt met sociaal gedrag en communicatie. Chinese wetenschappers hebben ontdekt dat oestrogenen ervoor zorgen dat iemand beter in staat is emoties en gezichtsuitdrukkingen bij anderen te herkennen.
- Emoties en gedrag: stemmingswisselingen, opvliegers
- Productie: in bijnieren en vetcellen, en bij mannen in de testikels, bij vrouwen in de eierstokken en bij zwangerschap ook placenta (hormoon).
Disclaimer, soort van
In dit artikel hebben we een aantal hormonen en neurotransmitters los van elkaar besproken om het overzichtelijk te houden.
Echter in de praktijk werken deze samen en staat de een niet los van de ander. De hormoonhuishouding is een dynamisch geheel en staat geen enkel hormoon op zichzelf. Zo stimuleert adrenaline (doodsangst) bijvoorbeeld de productie van dopamine (een goed gevoel), en is dopamine nodig voor de productie van adrenaline en noradrenaline. Hormonen en neurotransmitters hebben ook vitale functies die belangrijk zijn voor het functioneren van ons lichaam. Denk aan de groei van botten, ontwikkeling van spieren en het hart- en vaatstelsel.
Deze materie is dus veel en veel complexer, maar met dit artikel hopen we toch een introductie te hebben gegeven in de wereld van hormonen en welke invloed ze hebben op het gedrag van jouw hond. Bedenk met name bij probleemgedrag wat er aan de hand kan zijn. Wat is de oorzaak van angst of het kort lontje bij jouw hond en spelen hormonen (of het gebrek eraan) een rol?
Referenties
- Adrenalineverslaving, een leven vol gevaar
- Bos, Peter & van Honk, Jack. (2012). De rol van testosteron en oxytocine in menselijke sociale interactie. Neuropraxis. 14. 174-177. 10.1007/s12474-010-0815-2
- Gadbois and Reeve (2014) Canine Olfaction: Scent, Sign, and Situation – Department of Psychology and Neuroscience, Neuroscience Institute, Dalhousie University, Halifax, NS, Canada
- Effects of Hunger on Serotonin
- Testosterone — What It Does And Doesn’t Do
- Testosterone and the Male Skeleton: A Dual Mode of Action
- Estrogen and Women’s Emotions
- Estrogen Impacts on Emotion: Psychological, Neuroscience and Endocrine Studies
- Paula L. Ruttle, Elizabeth A. Shirtcliff, Lisa A. Serbin, Dahlia Ben-Dat Fisher, Dale M. Stack, Alex E. Schwartzman. Disentangling psychobiological mechanisms underlying internalizing and externalizing behaviors in youth: Longitudinal and concurrent associations with cortisol. Hormones and Behavior, 2011; 59 (1): 123 DOI: 1016/j.yhbeh.2010.10.015
Credits
Dit artikel is geschreven door Debby van Dongen, eigenaar van Doggo.nl.
