Appels met peren?
Discussies kunnen hoog oplaaien wanneer er gesproken wordt over de opvoeding van honden. Moet je nu de baas zijn over je hond of niet? En zou je hem nu wel of niet als mens behandelen? Is een hond een soort kind en heeft hij een vergelijkbare opvoeding nodig? De meningen lopen enorm uiteen. De wetenschap heeft ons de laatste decennia gelukkig veel nieuwe inzichten gebracht over de verstandelijke vermogens en emoties bij honden en dieren in het algemeen. Hebben deze inzichten invloed op onze omgang met honden? Wat dien je als hondeneigenaar in deze tijd te weten over jouw hond? In dit artikel willen we je de nieuwste inzichten met je delen.
Is antropomorfisme fout?
Antropomorfisme is het toekennen van menselijke eigenschappen en emoties aan dieren. We hebben vaak de neiging erg vanuit onszelf, de mens, naar dingen te kijken en menselijke eigenschappen toe te kennen aan dieren en dus ook aan onze honden. Kijk naar de films van Disney of naar de markt met hondenkleertjes en je zult hier talloze voorbeelden van zien.
Voorbeelden van antropomorfe uitspraken zijn:
“Mijn hond is altijd erg ondeugend, hij doet het expres om mij te pesten.”
Of:
“Je ziet aan zijn gezicht dat hij zich schuldig voelt.”
En deze kwam ik serieus onlangs tegen in een groep op Facebook:
“Mijn hond steekt zijn middelvinger tegen me op.”
Op zich zijn deze uitspraken te begrijpen vanuit een mens. Het probleem is echter dat het gedrag van de hond wordt verklaard vanuit een menselijk perspectief en vanuit menselijke vermogens. Het toekennen van menselijke eigenschappen aan honden doet geen recht aan het dier. De hond wordt in deze uitspraken beschuldigd van iets waar hij geen weet van heeft, de motivatie bij de hond ligt namelijk helemaal ergens anders.
Wat is zoomorfisme?
Zoomorfisme is het tegenovergestelde van antropomorfisme; het betekent het toekennen van dierlijke eigenschappen aan o.a. mensen. Dit vergt voor sommigen omdenken, maar vanuit de evolutie bekeken is dit eigenlijk een hele logische benadering welke ook nog eens wetenschappelijk te onderbouwen is.
Mensen zijn niet uniek als diersoort en hebben niet het monopolie op bewustzijn en emoties. Wij hebben deze verworven tijdens het evolutionaire proces en we delen deze eigenschappen met alle andere individuen in het dierenrijk. Ja, zelfs een huisvlieg heeft bewustzijn. We kunnen daarom beter stellen dat wij dierlijke eigenschappen bezitten. Ook al zien we er aan de buitenkant anders uit, onze hersenen (die ons gedrag en onze emoties sturen) komen sterk overeen met die van andere dieren en dan met name van zoogdieren; hoe groter de evolutionaire verwantschap des te groter de overeenkomsten. Honden en mensen zijn niet aan elkaar verwant – er zijn zeker grote verschillen – maar we hebben als zoogdieren ook veel gemeen.
| Mens | Hond | |
| Rijk | Dieren | Dieren |
| Stam | Chordadieren (Gewervelden) | Chordadieren (Gewervelden) |
| Klasse | Zoogdieren | Zoogdieren |
| Orde | Primaten | Roofdieren |
| Familie | Hominidae (Mensapen) | Canidae (Hondachtigen) |
| Geslacht | Homo (Mensen) | Canis |
| Soort | Homo sapiens (Jij en ik) | Canis lupus (Wolf) |
| Ondersoort | Canis familiaris (Hond) |
Overeenkomsten
Verschillende wetenschapsgebieden doen onderzoek naar dieren en mensen en binnen o.a. de psychologie, de biologie en de neurowetenschap begint men steeds meer verwantschap te zien tussen dieren en mensen. Mensen zíjn ten slotte zelf ook dieren!
Hersenen, emotie en gedrag
Het is belangrijk te realiseren dat gedrag voortkomt uit emotie en dat emoties hun oorsprong vinden in de hersenen. Hormonen en neurotransmitters zijn meetbaar en de metingen hiervan vertellen iets over de emotie die iemand ervaart. De meeste mensen zijn wel bekend met bijvoorbeeld adrenaline. Dit is de stof die vrijkomt wanneer je schrikt of wanneer je je in een acute gevaarlijke situatie bevindt.
Hersenen -> Emotie -> Gedrag
De hersenen van verschillende diersoorten tonen grote overeenkomsten. Met name de hersenen bij zoogdieren komen sterk overeen. Het is niet voor niets dat binnen de psychologie (o.a. Skinner) en neurowetenschap (o.a. Panksepp) gebruik gemaakt werd/wordt van dieren om meer inzicht te krijgen in hoe onze hersenen werken. Wat wij nu weten over onze hersenen komt door deze onderzoeken. Onze neo-cortex is uiteraard wel verder ontwikkeld dan die bij andere diersoorten; we zijn in staat tot complexere gedachten, tot taal, kunst en wetenschap, maar de basis van de neurologie is nagenoeg gelijk.
Jaak Panksepp: “Under the skin we are all brothers and sisters.”
Op 7 juli 2012 kwam een vooraanstaande internationale groep van cognitieve neurowetenschappers samen op de Universiteit van Cambridge, zij ondertekenden daar de “The Cambridge Declaration on Consciousness”. Deze wetenschappers verklaarden hiermee dat alle dieren beschikken over dezelfde neurologische grondslag (o.a. structuren, hormonen en neurotransmitters) om bewustzijn en emoties te genereren. Niet-menselijke dieren, inclusief alle zoogdieren en vogels, en vele andere wezens, waaronder octopussen, beschikken ook over deze neurologische substraten. Zelfs dieren zónder neo-cortex kunnen emoties ervaren.
Foto: MRI van de hersenen van een hond – Witte pijlen = corticale gebieden – Dikke witte pijl = frontale cortex – Gele pijl = kleine hersenen – Paarse omlijning = verschillende delen van de primitieve hersenen. Foto bron: Dr. K. Peremans, faculteit diergeneeskunde, Universiteit Gent.
Als we naar de hersenen kijken van vertebraten zien we dat die beschikken over de evolutionair goed bewaarde subcorticale gebieden; de zogenaamde primitieve hersenen (zie foto hierboven, paars omlijnd). Deze worden omgeven door diersoort afhankelijke, variabele hoeveelheden aan corticale gebieden (op foto, witte pijlen). Het primitieve deel van de hersenen is noodzakelijk voor de overleving van het individu. Het staat in voor het bestuur van alle essentiële functies in het lichaam waarvan een groot deel onbewust, automatisch (bv. ademen, hartslag, hormoonafscheiding) geregeld wordt. Een onderdeel hiervan gaat aan prikkels van buitenaf een soort emotionele waarde toekennen. Dit kan leiden tot het opwekken van negatieve emoties zoals angst en afkeer. Deze laatste gevoelens kunnen, als ze op zichzelf overgelaten worden, leiden tot een instinctieve reactie (vlucht, aanval, bevriezen) die niet in alle gevallen het meest geschikte antwoord is op een bepaalde situatie. De subcorticale hersendelen zijn echter verbonden met de corticale gebieden om informatie uit te wisselen. Voornamelijk het voorste deel van het corticale gebied (de frontale cortex) is de hoofdverantwoordelijke voor het in goede banen leiden van deze instinctieve reacties. Hoe meer dit gebied uitgebouwd is, hoe beter deze primitieve reacties aangepast worden aan de context van de situatie, afgetoetst aan ervaringen uit het verleden, en leiden tot een gepaster antwoord op de prikkel. Honden beschikken over een relatief grote frontale cortex (op foto, de dikke witte pijl) in vergelijking met vele andere vertebraten wat het hen makkelijker maakt aandachtig te zijn, hun reacties te controleren en dingen aan te leren. Naast negatieve kleurgeving aan binnenkomende signalen, kunnen prikkels ook positief ervaren worden en aangename gevoelens opwekken.
Neurowetenschapper Gregory Berns doet onderzoek naar de werking van het subcorticale gebied in de hersenen en de daaruit voort vloeiende emoties bij honden met behulp van fMRI. Samen met zijn team heeft hij honden getraind stil te liggen in een MRI-scan om zo de hersenactiviteit te kunnen registreren. Bij mensen is bekend dat bepaalde delen in de hersenen verbonden zijn met positieve emoties zoals liefde en verbondenheid. Deze delen worden actief wanneer iemand bijvoorbeeld naar een foto van een geliefde kijkt. Wat blijkt uit de hersenscans van honden? Bij honden werkt dit op exact dezelfde manier!
Gregory Berns: “Dogs’ brains, in many ways, look and function just like human brains. We share many of the same basic structures (called a ‘homology’), including a brain region that is associated with positive emotions.”
Een hond is een individu
Geen enkel individu hetzelfde. Kijk alleen al naar je eigen gezin met broers en zussen of naar je eigen kinderen. Binnen een gezin lijkt iedereen genetisch op elkaar, maar de persoonlijkheden, interesses en karaktereigenschappen kunnen enorm verschillend zijn. De een is introvert terwijl de ander extravert is. De een leest boeken over metafysica terwijl de ander liever een streekroman leest. De een houdt van aanpakken, terwijl de ander juist wat lui van aard is. Dat is bij honden niet veel anders. Als je een goede relatie wilt krijgen met je hond, is het daarom ook belangrijk en leuk (!) om hem te leren kennen. Waar wordt je hond blij van? Wat zijn zijn behoeften en interesses? Maar ook; welke situaties wil je hond liever vermijden?
Tot slot
Mensen kwispelen niet, we lopen ook niet op 4 poten en we hebben ook zeker niet het reukvermogen van een hond. Zo zijn honden op hun beurt weer niet in staat tot abstract denken en introspectie. Er zijn talloze verschillen om nóg een artikel aan te wijden. 😉 Maar in de omgang met elkaar zijn de verschillen niet zo groot. Honden en mensen zijn sociale wezens. Ze gaan relaties met anderen aan, ervaren emoties en bewustzijn.
Er is nog heel veel wat we niet weten, maar met de kennis die we nu hebben, kunnen we veilig aannemen dan mensen en honden in hun doen en laten veel gemeen hebben. De tijd dat we dieren beschouwden als emotieloze wezens is gelukkig voorbij.
Gregory Berns: “Dogs Are People, Too”
Referenties
- Boek: Jaak Panksepp – Affective Neuroscience
- Boek: Gregory Berns – How Dogs Love Us
- Boek: Frans de Waal – Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn
- Boek: Frans de Waal – De aap in ons
- Boek: Charles Darwin – On the origin of species
YouTube
Credits
Dit artikel is geschreven door Debby van Dongen, eigenaar van Doggo.nl en is tot stand gekomen in persoonlijk overleg met Dr. K. Peremans, faculteit diergeneeskunde, Universiteit Gent, België. Veel dank voor het meedenken en de aanvullingen!
