Inleiding
Dit artikel gaat niet in het bijzonder over honden. Maar laat dit je niet weerhouden verder te lezen! Het gaat over dieren in het algemeen. Wij mensen willen zo graag weten wat dieren denken en wat ze voelen. We hebben veel met ze gemeen, maar toch begrijpen we ze vaak niet.
Temple Grandin is hoogleraar dierwetenschappen aan de Colorado State University in de Verenigde Staten. Ze geeft wereldwijd lezingen en heeft meerdere boeken geschreven over dieren en autisme, waaronder Animals in Translation, Animals Make Us Human en Thinking in Pictures. Dr. Grandin is zelf hoogfunctionerend persoon met autisme. Haar ervaringen hebben haar meer inzicht gegeven in diergedrag. Ze is o.a. specialist in het ontwerpen en inrichten van ‘humane’ installaties voor vee, zoals slachthuizen en rundveehouderijen met als doel angst, stress en pijn te minimaliseren. Grandin geeft ons veel nieuwe inzichten in hoe dieren denken en hoe ze de wereld ervaren. Ze heeft met name veel ervaring met paarden en vee, maar haar kennis en inzichten zijn ook toepasbaar op honden.
Patricia McConnell (wetenschapper en hondengedragsdeskundige) over Grandin’s boek Animals in Translation: “The most important book I’ve read in thirty years.”
Unieke inzichten
Onderstaand artikel is geschreven door Temple Grandin en met toestemming vertaald door Debby van Dongen voor Doggo.nl.
Het artikel is voor het eerst gepubliceerd in 1997 en bijgewerkt in januari 2015.
Temple Grandin vertelt
Als persoon met autisme, is het voor mij makkelijk om te begrijpen hoe dieren denken, omdat mijn manier van denken lijkt op dat van dieren. Autisme is een neurologische aandoening waar sommige mensen mee worden geboren. Wetenschappers die onderzoek doen naar autisme geloven dat de aandoening veroorzaakt wordt door een onderontwikkeling van bepaalde circuits in de hersenen en een overontwikkeling van andere circuits. Autisme is een complexe aandoening die varieert in ernst van een milde vorm (zoals de mijne) tot een zeer ernstige handicap waarbij een kind nooit zal leren praten. De film Rain Man gaat bijvoorbeeld over een man met een vrij ernstige vorm van deze aandoening. ___
Ik heb helemaal geen op taal gebaseerde gedachten. Ik denk in beelden, een soort films in mijn hoofd. Als ik me iets probeer te herinneren, dan zie ik alleen beelden. Voor lange tijd dacht ik dat iedereen op deze manier dacht. Ik heb inmiddels geleerd dat er een scala aan denkstijlen bestaat van compleet visueel tot compleet verbaal. Kunstenaars, ingenieurs, en goede dierentrainers denken vaak erg visueel, en accountants, bankiers en mensen die handelen op de financiële beurs denken vooral verbaal met maar weinig beelden in hun hoofd.
De meeste mensen zitten ergens in het midden, ze denken beide in woorden en afbeeldingen. Enkele jaren geleden bedacht ik een kleine test om erachter te komen welke stijl van denken mensen gebruiken: toegang tot je geheugen op kerktorens. De meeste mensen zullen in hun hoofd een beeld van een generieke algemene kerktoren zien. Ik zie alleen maar specifieke kerktorens, er zit geen enkele generieke kerktoren tussen. Afbeeldingen van kerktorens flitsen door mijn hoofd als door een reeks foto’s op een computerscherm. Mensen die verbaal denken zullen aan de andere kant wellicht het woord “kerktoren” zien of “zien” slechts vereenvoudigd torentje.
_
Een radiomedewerker met wie ik eens sprak, vertelde me dat ze helemaal geen beelden in haar hoofd had. Zij dacht in emoties en woorden. Het is me opgevallen dat verbale denkers, werkzaam in abstracte beroepen, zoals beurshandel of verkoop, vaak moeite hebben met het begrijpen van dieren. Omdat zij alleen in woorden denken, is het voor hen moeilijk zich voor te stellen dat een dier ook kan denken. Ik heb ontdekt dat goede dierentrainers meer detail in de kerktoren zien. Voor mij is het duidelijk dat het vermogen in beelden te denken essentieel is bij (paarden)training, echter visuele denkers vinden het vaak moeilijk om hetgeen zij “zien” uit te leggen en onder woorden te brengen.
Associatief denken
Een paardetrainer vertelde me eens , “Dieren denken niet, ze maken associaties.” Ik reageerde daarop door te zeggen, “Als het maken van associaties geen denken is, dan moet ik concluderen dat ik niet denk.” Mensen met autisme en dieren denken beiden door het maken van visuele associaties. Deze associaties zijn als snapshots van gebeurtenissen en zijn meestal erg specifiek. Bijvoorbeeld, een paard kan bang zijn voor mannen met baarden in de stal, maar bebaarde mannen in de manege zijn geen enkel probleem. In dit geval zal het paard waarschijnlijk alleen bang zijn voor bebaarde mannenin de stal vanwege een slechte ervaring met een bebaarde man op die plek.
Dieren hebben ook de neiging om plaats-specifieke associaties te maken. Dit betekent dat als een paard slechte ervaringen heeft met een stal met dakramen, hij angstig zal zijn voor alle stallen met dakramen, maar geen enkele problemen zal ervaren in een stal met gesloten dak.
Daarom is het zo belangrijk dat de eerste associatie met iets nieuws een goede ervaring is.
Jaren geleden ontdekte wetenschapper N. Miller dat als een rat een elektrische schok kreeg terwijl hij voor het eerst een bepaalde doorgang van een doolhof willen binnen gaan, hij in de toekomst die doorgang nooit meer zou gebruiken. Hetzelfde geldt voor paarden. Bijvoorbeeld, een paard wat valt terwijl hij voor het eerst een trailer in gaat, zal daarna angst hebben voor alle trailers. Echter, als het paard valt in een duo-trailer voor 2 paarden terwijl hij er voor de 25ste keer in gaat, bestaat de kans dat het paard een meer specifieke associatie maakt. In plaats van alle trailers te associëren met een pijnlijke, beangstigende ervaring, zal het paard dat met name doen bij duo-trailers of misschien een angst ontwikkelen voor een specifieke persoon in combinatie met de “enge” trailer. Hij heeft van zijn eerdere ervaringen ten slotte geleerd dat trailers veilig zijn, de kans dat hij angst naar alle trailers zal ontwikkelen is onwaarschijnlijk.
Angst is de belangrijkste emotie
Angst is de belangrijkste emotie bij autisme en het is ook de belangrijkste emotie bij prooidieren zoals paarden en vee. Dingen die eng zijn voor paarden en vee zijn dat ook voor kinderen met autisme. Ieder klein ding dat anders is dan anders, zoals een stuk papier dat in de wind waait, kan angst veroorzaken. Met name voorwerpen die plotseling bewegen zijn erg angstaanjagend. In de natuur zijn onverwachte bewegingen beangstigend omdat roofdieren vaak onvoorspelbare, onverwachte bewegingen maken.
Overeenkomsten en verschillen tussen dieren en autisme
Er zijn vragen gesteld met betrekking tot mijn kijk en mijn uitspraken over diergedrag en autisme. Er zijn aspecten van diergedrag die hetzelfde zijn als autisme en andere aspecten zijn verschillend. Diergedrag bestaat uit twee delen, het cognitieve deel (denken) en het affectieve deel (emoties)
Cognitie en emoties
Ik heb eerder geschreven hoe cognitie (denkvermogen) bij dieren overeenkomsten vertoont met autistische savants. De emoties zijn echter bij dieren anders dan bij autisme. Emotioneel gezien zijn dieren zeer sociaal en dat komt niet overeen met autisme. In Animals Make Us Human leggen Catherine Johnson en ik uit dat het dierenbrein emoties kent.
Coginitie bij dieren kent wel overeenkomsten met autistische savants, maar emoties bij dieren zijn hetzelfde als die van normale mensen. Het werk van Jaak Panksepp (foto) laat dit duidelijk zien. Dit komt ook aan bod in Animals Make Us Human.
Hoge geluiden
Beide dieren en mensen met autisme zijn angstig voor hoge geluiden. Ik heb nog altijd problemen met hoge geluiden. Het geluid van een achteruitrijdende vuilniswagen bezorgt me hartkloppingen als ik er ’s nachts door wordt opgeschrikt. Terwijl het gedonder van onweer weinig effect heeft. Prooidieren, zoals vee en paarden, hebben gevoelige oren, en harde geluiden kunnen de oren pijn doen. Toen ik nog klein was voelde de schoolbel als de tandartsboor in mijn oor. Een luidsprekers tijdens een paardenshow hebben waarschijnlijk hetzelfde effect op paarden.
Emoties van een prooidier
Mensen met autisme hebben emoties, maar ze zijn eenvoudiger en meer te vergelijken met de emoties van een prooidier. Angst is de belangrijkste emotie bij prooidieren, omdat het ervoor zorgt dat het dier zal vluchten voor roofdieren. Het angstcircuit is door neurowetenschappers in kaart gebracht. Zodra een dier een angstherinnering vormt, dan wordt deze opgeslagen in de amygdala, wat zich bevindt in het lagere, primitieve deel van de hersenen. J.E. LeDoux en M. Davis hebben ontdekt dat angstherinneringen niet uitgewist kunnen worden. Daarom is het van groot belang om te voorkomen dat er angstherinneringen worden gevormd die geassocieerd worden met dagelijkse activiteiten zoals berijden en vervoeren van een paard.
Een paard wat bang is voor trailers kan deze angst overwinnen wanneer de hogere hersenen in de cortex een angst-onderdrukkend signaal sturen naar de amygdala. Dit wordt ook wel cortical over-ride genoemd, een signaal wat de angstherinnering blokkeert, maar niet verwijdert. Als het dier onrustig wordt, kan de oude angstherinnering weer de kop op steken zodra de cortex stopt met het versturen van het angst-onderdrukkend signaal.
Effecten van Genetica
Bij alle dieren bepalen zowel genetische factoren als hoe een individu zich zal gedragen in een angst provocerende situatie. Angst is een stabiel kenmerk van de persoonlijkheid en het temperament bij dieren. Dieren met een gespannen, nerveus temperament zijn over het algemeen angstiger en vormen sterker angstherinneringen dan dieren met rustig temperament.
Angst en gewenning
Onderzoek bij varkens door Ted Friend en zijn studentsen aan de Texas A&M University laat ziet dat sommige varkens op den duur wennen aan een gedwongen pijnloze behandeling, terwijl anderen juist banger worden. Varkens werden in een tank met water gelaten en moesten korte tijd zwemmen. Aanvankelijk vonden alle varkens dit eng, hun adrenaline level ging omhoog. Adrenaline komt vrij bij mensen en dieren wanneer ze bang zijn.
Na een aantal zwemsessies raakten sommige varkens gewend en waren ze niet meer bang, maar anderen bleven bang gedurende alle sessies. Bij de varkens die niet wenden aan de situatie, bleef het adrenalineniveau hoog, wat aantoonde dat ze nog steeds bang waren.
Het is aannemelijk dat paarden op vergelijkbare wijze zullen reageren op verschillende trainingstechnieken. Paarden met een kalme inborst zullen eerder ‘wennen’ aan een ‘harde trainingsaanpak’ in vergelijking tot dieren die wispelturig en prikkelbaar zijn. Het gespannen, temperamentvolle paard kan worden geruïneerd door harde trainingsmethoden, omdat hij dan zo bang wordt dat hij er niet in slaagt om te leren, of te wennen.
Een dier met een rustig, niet-reactief zenuwstelsel zal waarschijnlijk wennen aan een reeks niet-pijnlijke, gedwongen handelingen, terwijl een vluchtig, nerveus dier er nooit aan zal wennen. Paarden die continue hun staart heen en weer zwiepen terwijl er geen vliegen zijn, en steeds hun hoofd hoog houden, zijn over het algemeen angstige paarden. In de natuur houden paarden hun hoofd ook vaak hoog om gevaar te bespeuren.
De invloed van nieuwe dingen
Hoe een paard – een prooidier – reageert op nieuwe of ongebruikelijke situaties of plaatsen, geeft inzicht in zijn ware temperament. De Franse onderzoeker Robert Dantzer ontdekte dat het voor een dier erg stressvol kan zijn als je hem onverwacht iets nieuws presenteert. Een angstig, gespannen paard kan wel kalm en goed getraind zijn als je hem thuis berijdt, maar zijn ware temperament komt niet naar voren omdat het paard zich veilig en ontspannen voelt in de voor hem vertrouwde omgeving. Zodra het paard wordt geconfronteerd met nieuwe beelden en geluiden tijdens een paardenshow kan het paard wel eens enorm schrikken.
Het zijn de gespannen, angstige paarden die in nieuwe situaties de meeste problemen ervaren. Op een show zijn veel ongebruikelijke dingen te zien en te horen, zoals ballonnen en luidsprekers, die thuis nog nooit zijn ervaren. Een dier met een nerveus temperament gedraagt zich kalm in een vertrouwde omgeving – hij heeft geleerd dat het veilig is – maar zal waarschijnlijk in paniek raken bij het zien en horen van nieuwe dingen.
Paradox
Het paradoxale van nieuwigheid is dat het zeer aantrekkelijk voor een dier kan zijn wanneer hij niet gedwongen wordt en iets vrijwillig kan benaderen. Een stuk papier wat in een weiland ligt, kan worden benaderd door een nieuwsgierig paard, maar datzelfde stuk papier op de rijbaan kan het paard toch onzeker maken.
Temple Grandin: “Mensen die met paarden en andere dieren werken, zouden meer rekening moeten houden met de wijze waarop dieren de situaties waarnemen waar wij ze vaak in plaatsen.”
In de media
TED talk Temple Grandin over autisme en dieren:
Temple Grandin: Animals in Translation – How Animals Think and Feel
Referenties
- Grandin, T. and Johnson, C. 2005. Animals in Translation. Scriber, New York.
- Grandin, T. and Johnson, C. 2008. Animals Make Us Human. Houghton Mifflin Harcourt, New York.
- Morris, C.L., Grandin, T., Irlbeck, N.A. 2011. Companion animal symposium, environmental enrichment for companion, exotic and laboratory animals. Journal of Animal Science. 89:4227-4238.
- Panksepp, J. 1998. Affective Neuroscience. Oxford University Press, New York.
- Panksepp, J. 2011. The basic emotional circuits of mammalian brains: Do animals have inner lives? Neuroscience and Biobehavioral Review. 35:1791-1804.
