De invloed van stress op het gedrag en het lichaam van je hond

Wat doet stress met jouw hond?

Om te weten wat stress doet met jouw hond, is het belangrijk dat we eerste definiëren wat we onder stress verstaan:

Stress is een natuurlijke vorm van spanning. Het is een reactie van het lichaam die ervoor zorgt dat, wanneer er sprake is een situatie waarin dit nodig is, het lichaam adequaat kan reageren. Bijvoorbeeld door te vechten of te vluchten.

Je lichaam kan reageren op een stresserende factor (bijvoorbeeld dus door te gaan vechten of vluchten) onder invloed van bepaalde hormonen die op zo’n moment vrijkomen.

Is stress ongezond?

Stress is te onderscheiden in een gezonde en een ongezonde variant.

De positieve/gezonde vorm kan optreden in plezierige situaties (denk aan een ritje in de achtbaan), maar ook in gevaarlijke of bedreigende situaties (er is brand, je moet nu vluchten). Het is in dat geval behulpzaam en zorgt ervoor dat je een bepaalde situatie kan overleven.

Negatieve of ongezonde stress is stress die te veel, te vaak of te lang optreedt. Het lichaam krijgt ondertussen geen kans meer om terug te keren naar normaal, en de stresshormonen blijven in hogere mate in het lichaam aanwezig.

Stressvolle prikkels

Honden die leven in onze mensenwereld, worden aan allerlei prikkels blootgesteld die tot stress bij hen kunnen leiden. Voorbeelden van factoren die tot stress bij onze honden kunnen leiden zijn:

Pijn,
Schrik,
Angsten en fobieën,
Nieuwe en onbekende situaties,
Frustratie,
Sociale stress factoren (bijvoorbeeld omdat jouw hond bang is dat iemand anders zijn/haar eten, speeltje of ligplaats afpakt),
Conflictsituaties (met jou, binnen jouw gezin, met andere honden),
Aangeleerde verwachtingen (bijvoorbeeld als jouw hond verlatingsangst heeft kan hij denken “als mijn eigenaar die schoenen aandoet word ik waarschijnlijk alleen gelaten”. Die verwachting alleen al kan voor stress zorgen).
Onvoldoende socialisatie,
Terecht komen in (op dat moment nog) te moeilijke situaties.
Te veel prikkels.
Te weinig prikkels, verveling.

Ook leuke, opwindende situaties kunnen leiden tot stress (de zogenaamde eustress). Denk aan dat ritje in de achtbaan, dit soort situaties leidt tot een bepaalde mate van positieve spanning. Bij honden kun je denken aan opwindende activiteiten zoals rennen, spelen met andere honden of wilde spelletjes met jou. Maar ook de verwachting van een leuke activiteit die te gebeuren staat, kan leiden tot deze eustress.

Acute versus chronische stress

Acute stress kan nuttig zijn, omdat het mensen en dieren helpt te overleven. Chronische of langdurige activering van het stress-systeem is echter slecht.

Te lange blootstelling aan de fysiologische reacties die gepaard gaan met stress heeft namelijk invloed op de lichamelijke en geestelijke toestand van jouw hond.

Hoe gaan honden om met stress?

Honden kunnen op verschillende manieren met stress omgaan, de zogenaamde coping-stijlen.

Grofweg kunnen er twee verschillende soorten coping-stijlen worden onderscheiden:

Stressing-up (pro-actief). Wanneer jouw hond omgaat met een situatie door middel van dit coping-mechanisme dan zal hij/zij actief worden, en misschien agressief, territoriaal, vocaal, of hectisch gedrag vertonen. Lichaamssignalen- en gedragingen die bij deze coping stijl horen kunnen een hoge staart houding zijn, snelle staartbewegingen, rennen, springen, blaffen, ijsberen, en vluchten of vechten.
Stressing-down. Wanneer jouw hond dit coping-mechanisme inzet, dan zal hij/zij passief worden, niet-agressief, en/of teruggetrokken. Jouw hond wordt rustig, stil, bevroren, wil zich verschuilen, kan gaan bibberen, zijn oren kunnen naar achteren gaan, de staart omlaag, jouw hond vermijdt oogcontact, het wit van de ogen is te zien, hij/zij gaat misschien op de grond snuffelen, en het hoofd of het lichaam kan wegdraaien. Omdat je hond passief is wordt dit ten onrechte nog weleens verward met kalm zijn (denk aan honden in de bench die niet alleen kunnen zijn maar dan rustig lijken).

De invloed van stress op het hondenlichaam

Zowel gezonde als ongezonde stress, ongeacht welke coping-strategie jouw hond hanteert, leidt tot een verhoogd hartritme en een verhoogd cortisol niveau in het bloed van onze honden.

Het lichaam reageert op stress door lange-termijn-processen in dat lichaam tijdelijk even stop te zetten of hier minder energie in te steken.

Deze processen zijn bijvoorbeeld het groeiproces, het verteringssysteem, het immuunsysteem, het leervermogen en weefselherstel. Wanneer jouw hond stress ervaart, dan moet het merendeel van de energie in zijn/haar lichaam immers worden gestoken in korte-termijn overlevingsmechanismen. Jouw hond heeft energie nodig om te kunnen vluchten of vechten als het nodig is. (Jouw hond zal op dat moment ook minder gevoelig zijn voor pijn, omdat, stel dat hij wordt aangevallen, hij nog steeds moet kunnen vluchten of vechten, ondanks mogelijke verwondingen).

Stress beïnvloedt ook het geheugen en de mogelijkheid om te leren. Ook daar is geen energie voor op stressvolle momenten. Een beetje stress kan het leervermogen op dat moment verbeteren. Jouw hond wordt alerter, maar te veel stress is hier erg nadelig voor.

Wanneer het lichaam niet de kans krijgt om te herstellen, omdat de stress lang duurt of omdat er alweer een nieuwe stress bron is opgetreden, vindt er een opeenstapeling van stress plaats.

Deze opstapeling kan ontstaan door negatieve stressvolle gebeurtenissen in het leven van jouw hond, maar dus ook door positieve stressvolle (eustress) gebeurtenissen. Te veel en te vaak opwindende dingen in het leven van jouw hond leidt tot een hoog gehalte aan stresshormonen in het bloed van jouw hond.

Naarmate de stresstoestand langer duurt, is er meer tijd nodig om bij te komen. Ook wanneer de stressreactie heviger was is er meer tijd nodig om te kunnen herstellen.

Afhankelijk van de intensiteit en duur van de stress duurt het soms dagen (!) voor alle stresshormonen weer uit het bloed van jouw hond verdwenen zijn.

Lichamelijke gevolgen, die ontstaan door de langdurige hoge hormoonspiegels in het bloed van jouw hond door ongezonde stress kunnen onder andere zijn:

Maag/darmproblemen.
Gevolgen voor het geheugen en het leervermogen van jouw hond.
Verminderd immuunsysteem, dus vatbaarder voor allerlei andere ziekten.
Een stop in groei- en ontwikkeling.

Wanneer er sprake is van een opstapeling van stresserende factoren dan kan jouw hond (afhankelijk van zijn coping-strategie) alsmaar drukker worden of juist steeds apathischer. En dit leidt soms tot een vicieuze cirkel. Een eigenaar van een drukke hond kan denken dat hij zijn hond nog meer activiteiten moet bieden, terwijl deze hond juist druk is door het verhoogde hormoongehalte in zijn/haar bloed, en eigenlijk tijd nodig heeft om te herstellen. Een eigenaar van een erg rustige hond kan denken dat hij zijn hond maar beter met rust kan laten, hij lijkt niet zo’n interesse te hebben in leuke dingen doen, terwijl deze hond misschien juist apathisch is geworden van onder stimulering.

Probeer steeds om na te gaan welke factoren tot stress kunnen leiden in het leven van jouw hond en ga na of deze niet te veel, te vaak of te snel achter elkaar optreden. Ga ook na of er geen sprake is van onder- of overprikkeling in het leven van jouw hond.

Belangrijk is altijd, wanneer jouw hond te maken krijgt met stress, dat jouw hond steeds de kans krijgt om te herstellen en bij te komen.

Referenties

Manifestations of chronic and acute stress in dogs – Jan van Hooff – 1997
Non-invasive techniques for analyzing hormonal indicators of stress: Biostatical and Ethological Approaches for the Promotion of Welfare of Laboratory Animals and Quality of Experimental Data – Monica Carosi – 2004
Animal Emotions – Karolina Westlund – 2021