Pootamputatie bij de hond

Een gelukkig leven op drie poten?

Pootamputatie bij een hond is een ingrijpende operatie en daardoor geen makkelijk besluit om toe over te gaan. Dit artikel beschrijft het proces dat voorafgaat aan het besluit tot amputatie en het herstel naderhand. Hoewel het (gelukkig!) weinig mensen direct zal aanspreken, verdient het zeldzame fenomeen van pootamputatie een artikel.

Enerzijds omdat deze operatie enorm ingrijpend is en anderzijds om onbegrip uit de omgeving terug te dringen. Ik zal in dit artikel mijn ervaring met deze operatie en het herstel combineren met bevindingen uit wetenschappelijk onderzoek en communicatie met deskundigen. Ik hoop dat dit mensen helpt die voor een keuze komen te staan waarbij amputatie een optie is en dat het een goed beeld geeft van wat te verwachten bij het herstel. Daarnaast hoop ik dat het bijdraagt tot meer begrip vanuit de omgeving. Die steun is goed te gebruiken in een periode van minder houvast voor zowel de hond als de eigenaar!

Foto Lizette Butter: hond Keetje mist een voorpoot door een verkeersongeval.

Redenen voor pootamputatie

De meest voorkomende reden om een poot te laten amputeren is een tumor in de betreffende poot, en in de meeste gevallen gaat het daarbij om een bottumor. Daarnaast vormen onherstelbare beschadigingen voortkomend uit trauma een veel voorkomende reden. Een pootamputatie kan voor de hond levensreddend zijn en/of veel pijn wegnemen. Toch is het een ongelofelijk ingrijpende operatie.

Mijn eigen hond had als gevolg van een jarenoude verwonding aan zijn knie zeer vergevorderde artrose in zijn rechterachterpoot. Artrose is een proces dat niet te genezen of te stoppen is. Na een lange tijd met pijnstilling om zijn leven op vier poten te rekken, gebruikte hij zijn poot bijna niet meer. Hij hinkelde het grootste deel van de tijd op drie poten en van de bespiering van zijn aangetaste poot was niets meer over (zie foto). Vooral in de avond lag hij stilletjes in zijn mand en deed beweging hem duidelijk pijn. De pijn in zijn poot was ook in andere situaties merkbaar, doordat hij bijvoorbeeld hevig gromde bij het afdrogen. Bij hem ging het dus niet om lichte artrose die positief te beïnvloeden was door aangepaste beweging, een extra warme slaapplaats en kraakbeen ondersteunende supplementen. Het ging om een zodanige aantasting dat de poot ‘ballast’ was die hij mee torste. Daarom ben ik mij gaan verdiepen in de gevolgen van pootamputatie, zowel voor de gezondheid als voor de levenskwaliteit van de hond.

Veranderingen in de belasting van de overgebleven poten

Een hond kan over het algemeen beter een achterpoot missen dan een voorpoot. De voorpoten dragen ieder ongeveer 30% van het lichaamsgewicht en de achterpoten ieder ongeveer 20% (er zijn hierin wel wat rasverschillen). Na een pootamputatie worden alle overgebleven poten zwaarder belast, omdat het lichaamsgewicht anders verdeeld wordt (gegevens uit Kirpensteijn et al. 2000).

Na amputatie van een voorpoot draagt de overgebleven voorpoot ongeveer 46% en dragen de achterpoten ieder ongeveer 27%.
Na amputatie van een achterpoot draagt de overgebleven achterpoot ongeveer 26% en dragen de voorpoten ieder ongeveer 37%.

Dat een hond over het algemeen beter een achterpoot dan een voorpoot kan missen, wordt vooral bepaald door deze gewichtsverdelingsverschillen. Daarnaast zijn er lichte verschillen in functie tussen de voorpoten en de achterpoten. De voorpoten zijn wat belangrijker voor de balans, waardoor een hond na amputatie van een voorpoot meer moeite zal hebben met het hervinden van balans. De achterpoten zijn wat belangrijker om te kunnen versnellen, waardoor de hond na amputatie van een achterpoot meer snelheid zal verliezen. De overgebleven voor- of achterpoot wordt na een pootamputatie meer in het midden onder het lichaam geplaatst en dus niet alleen extra belast, maar ook op een andere manier belast.

Foto’s: Links Jip met een geamputeerde achterpoot, rechts Keetje met een geamputeerde voorpoot.

Kan de hond de pootamputatie fysiek aan?

Het is uiterst belangrijk om te laten onderzoeken of de overblijvende poten de veranderde belasting aan kunnen. Ga hier niet te gemakkelijk van uit gebaseerd op de beweging van de hond, omdat deze mogelijk een dusdanig hoge pijngrens heeft dat afwijkingen niet opgemerkt worden. Daarbij kan het lastiger zijn om mankheid te bespeuren in de drie ‘goede poten’ van een hond die zijn vierde poot voorafgaand aan amputatie al volledig ontlast vanwege pijn. De beste manier om je ervan te verzekeren dat de overblijvende poten gezond zijn, is door middel van röntgenfoto’s.

Als de overblijvende poten gezond zijn, is het belangrijk rekening te houden met de grootte en het gewicht van de hond. Herstel is over het algemeen gemakkelijker voor kleinere honden dan voor grotere honden, omdat een grotere hond nu eenmaal meer gewicht meedraagt. Er is echter geen strikt maximaal gewicht waarboven pootamputatie geen optie is, omdat het succes van een amputatie van veel factoren afhangt. Daarbij is het hebben van een optimaal gezond gewicht vaak nog belangrijker dan het absolute gewicht.

Als de hond geen overgewicht heeft, is er immers meer balans tussen het lichaamsgewicht en het stelsel van spieren en gewrichten dat het gewicht draagt. Het lichaamsgewicht van een dier wordt vaak uitgedrukt in een body condition score op een schaal van één tot negen, waarbij een score hoger dan vijf de mate van overgewicht aangeeft. Er is een negatief verband tussen het succes van een amputatie en de body condition score van de hond.

Zelfs als al deze fysieke factoren in orde zijn, heeft een hond na amputatie door de veranderde belasting een vergrote kans op orthopedische problemen. Deze problemen ontwikkelen zich mogelijk niet alleen in de overgebleven poten, maar kunnen bijvoorbeeld ook doorwerken in de rug. Blijf dus op de lange termijn alert op het ontstaan van orthopedische problemen en het tegengaan daarvan. Dit kan bijvoorbeeld door middel van osteopathie of fysiotherapie. Beide zouden op de korte termijn ook kunnen helpen bij de revalidatie van de hond.

De mentale belasting en levenskwaliteit van de hond

Naast rekening houden met de fysieke belasting van een amputatie, is het ook goed rekening te houden met de mentale belasting. Honden die veel moeite hebben met verandering en lastig om kunnen gaan met pijn en ongemak herstellen waarschijnlijk erg moeizaam van een pootamputatie. Dit kan zwaar doorwegen in de uiteindelijke levenskwaliteit van de hond. Heeft de hond na het herstel van de amputatie weer een gelukkig leven, of is hij slechts bezig met overleven?

Volgens wetenschappelijk onderzoek is de levenskwaliteit de voornaamste zorg van eigenaren die een besluit moeten nemen over amputatie. Toch gaf in onderzoek 88% (56 van de 64) van de ondervraagde eigenaren aan dat de levenskwaliteit van de hond volledig of bijna volledig herstelde naar het oorspronkelijke niveau (gegevens uit Dickerson et al. 2015). Dit sluit goed aan bij de vele filmpjes van vrolijke driepotige honden die online te vinden zijn. Verder gaf 78% (50 van de 64) van de eigenaren aan dat het herstel en de aanpassing van de hond aan de nieuwe situatie beter gingen dan verwacht, en gaf 86% (55 van de 64) van de eigenaren aan opnieuw voor amputatie te kiezen in een gelijkaardige situatie. Zolang je rekening houdt met de beschreven fysieke en mentale factoren, kan een amputatie de levenskwaliteit van je hond dus zeker herstellen.

De dag van de pootamputatie

Mijn eigen hond Jip is een zwarte labrador van zes jaar oud. Ik heb lang getwijfeld, maar rekening houdend met bovenstaande factoren heb ik uiteindelijk besloten over te gaan tot amputatie. Op de dag van de operatie werd Jip na aankomst bij de kliniek meteen onder narcose gebracht. De operatie is complex en kan daardoor erg lang duren. In ons geval kwam er na vijf uur een telefoontje dat de operatie zonder grote complicaties was verlopen.

Ik ben direct naar de kliniek gegaan om bij Jip te zijn terwijl hij wakker werd. Ik wist ongeveer hoe ik hem zou aantreffen en kan uitstekend tegen wonden en bloed en alles wat daar bij hoort. Mocht je echter je hond ooit zo moeten zien: bereid je voor. De eerste aanblik is ontzettend heftig en zelfs bij voorbereiding een klap. Jip was echt nog niet wakker, maar lag toch bij iedere ademhaling te kermen, wat het geheel nog heftiger maakte. In de uren die volgden schrok hij meerdere keren paniekerig wakker, waarbij hij probeerde overeind te komen. De narcose was echter nog niet voldoende uitgewerkt en ik kreeg hem steeds met moeite gekalmeerd.

Gezien de veranderde balans na de operatie, de zware en lange narcose en de grote pijnlijke wond, zou ik iedereen wiens hond een amputatie ondergaat aanraden aanwezig te zijn terwijl de hond wakker wordt. Wacht niet tot de hond opgehaald mag worden. Je kan hem enorm tot steun zijn en voorkomen dat hij in onrust of pijn verkeerde bewegingen maakt. Een half uurtje voor het sluiten van de kliniek mocht Jip dan eindelijk mee naar huis.

Met ondersteuning kon hij zelf een stukje lopen, maar ondersteuning bieden is lastig! De wond moet ontlast worden, dus daar kun je niets omheen slaan. We hebben uiteindelijk een in de lengte doormidden geknipte handdoek zo ver mogelijk naar achter onder Jips buik geplaatst, zodat hij daarin kon steunen. Zorg dat je met zijn tweeën bent voor de ondersteuning en zodat er in de auto iemand de aandacht bij de hond kan houden.

Eenmaal thuis hebben we Jip onder een fleecedeken in zijn mand gelegd, om te voorkomen dat hij te veel zou afkoelen. Vroeg in de avond gaf ik hem voor het eerst de pijnstilling die de dierenarts voor een ruime week had meegegeven. Tijdens de operatie worden er ook verschillende pijnstillende middelen gegeven, en krijgt de pootzenuw een bepaalde behandeling om deze zo langdurig en volledig mogelijk te verdoven.

Later op de avond begon Jip steeds meer te piepen en te kermen en werd hij steeds onrustiger. Hij bleef draaien in zijn mand en stond steeds op om ergens anders te gaan liggen. Ik heb hem een aantal keer naar buiten gedragen om te zien of hij moest plassen, maar dat was steeds niet het geval. Ook wilde hij niets drinken, wat na enige tijd zorgwekkend werd.

Tegen middernacht heeft hij uiteindelijk voor het eerst geplast en wat gedronken. Deze avond en het grootste deel van de daarop volgende nacht waren ontzettend heftig. Jip vertoonde veel vreemd gedrag (liggen op vreemde plaatsen en in vreemde houdingen, buiten ineens op de stoep gaan liggen en niet meer bewegen) en was sommige momenten niet te kalmeren. Ik heb naast hem geslapen (of eigenlijk: wakker gelegen) en daar had hij duidelijk veel steun aan.

Verder herstel

Tegen de volgende ochtend werd het piepen minder en kwam Jip steeds meer tot rust. In de ochtend kreeg hij een nieuwe dosis pijnstilling en probeerde ik of hij wilde eten en drinken. Drinken ging nu goed, maar zijn brokken liet hij liggen. Blikvoer wilde hij wel eten, daarom heeft hij dat tijdelijk als hoofdmaaltijd gekregen. Deze ochtend kon Jip al helemaal zelf opstaan en rondlopen, en met wandelen poepte en plaste hij normaal. Zijn wond zag er goed uit en hij leek er weinig last van te hebben. Later op de dag probeerde hij zelfs de kleine wandelrondjes te vergroten door aan te geven welke kant hij graag op wilde.

Toch waren we er nog lang niet, want de volgende dag, totaal zo’n 48 uur na de operatie, werd hij zo sloom en passief dat hij wel depressief leek. Alle middelen van de operatie waren nu echt volledig uitgewerkt. Hij moest hier volgens de dierenarts doorheen, en na een aantal treurige dagen ging het inderdaad beter.

Vanaf ongeveer een week na de operatie was hij weer duidelijk vrolijker en meer zichzelf. Hij mocht korte stukken (maximaal 15 – 20 minuten) aan de riem wandelen en dat deed hij graag. Anderhalve week na de operatie zijn we voor het eerst naar het bos geweest, waar hij op een rustige plaats even los mocht lopen. Hij vond het heerlijk en als je hem recht van voren zag terwijl hij naar je toe rende, was al amper te zien dat hij een poot mist.

Twee weken na de operatie bereikten we een mijlpaal: Jip lag weer op zijn rug in zijn mand met zijn poten in de lucht. Voor mij altijd het ultieme teken dat hij volledig op zijn gemak is!

Hechtingen

Een paar dagen voor deze mijlpaal zijn de hechtingen er uit gehaald. Controleer deze goed, want als ze gaan irriteren, kan het net zoals bij Jip nodig zijn ze eerder te verwijderen dan gepland. Hoewel de meeste operatiewonden tegenwoordig onderhuids gehecht worden (waarbij je de hechting van buitenaf niet ziet, op hooguit één knoopje na), wordt de hechting van een amputatiewond afgesloten met niet-oplosbare hechtingen. Er staat simpelweg te veel spanning op de wond(randen) om volledig onderhuids te hechten. Onderhuidse hechtingen irriteren minder, waardoor de kans kleiner is dat de hond aan de hechtingen gaat likken of bijten. Bij niet-oplosbare hechtingen doen veel honden echter een poging ze eigenhandig te verwijderen, dus neem goede voorzorgsmaatregelen!

Aangezien de hechtingen in eerste instantie twee weken hadden moeten blijven zitten, leek een stugge plastic kap me niet prettig. Met een opblaasbare nekband wrong Jip zich echter net zo lang in allerlei bochten totdat hij alsnog aan de wond kon likken. Uiteindelijk ben ik met naald en draad aan de slag gegaan om een Medical Pet Shirt®TM2006 zodanig dicht te naaien dat het perfect rond zijn pootstomp past. Dit shirt heeft Jip tot een aantal dagen na het verwijderen van de hechtingen gedragen, omdat hij zelfs daarna nog bleef likken aan de huid rond het litteken.

Gedrag na volledig herstel

Hoewel het dus ongeveer een week na de operatie echt al goed ging, zou ik zeggen dat Jip er twee weken over heeft gedaan om te herstellen. Ik zeg eerlijk dat ik bij de eerste aanblik en op meerdere momenten in de eerste week spijt heb gehad dat ik Jip deze ingrijpende operatie heb laten doorstaan. Met zijn herstel werd dit echter steeds minder frequent.

De operatie is nu drie maanden geleden en ik kan met zekerheid dat deze het waard is geweest. Jip verandert soepel van houding en komt met wandelen goed vooruit. Wel ligt zijn topsnelheid wat lager en is hij sneller moe, dus moeten de rondes wat korter. Zeker in de avonden beweegt hij nu soepeler dan voor de pootamputatie en is hij duidelijk vrolijker en actiever. Hij kan bijna alles wat hij voor de amputatie ook deed.

Markeren doet hij zelfs door zijn linkerpoot op te tillen en dus even op twee voorpoten te balanceren. Wel glijdt hij duidelijk sneller uit dan de gemiddelde viervoeter, maar daar lijkt hij inmiddels zelf rekening mee te houden. Hij kan traplopen, maar doet dit liever niet, en ook gezien de grote belasting van traplopen draag ik hem liever. Hij kan op de bank of in de auto springen, maar een zetje of gebruik van een hondenplank is geen overbodige luxe.

Ontmoetingen met andere honden verlopen normaal. Echter omdat Jip voor de rest van zijn leven kwetsbaarder is dan gemiddeld en het zich niet kan veroorloven nog een poot te blesseren, beperk ik hem hierin voor zijn eigen veiligheid. Met rustige, sociale honden mag hij uiteraard gewoon contact hebben. Jips osteopaat bevestigde dat hij fysiek goed hersteld is. Ze vond een paar kleine gevoeligheden in zijn rug, maar niets dat wees op grote problemen. Vandaar de afspraak Jip voortaan tweemaal per jaar te laten behandelen. Aanvullende therapieën zijn voor hem vooralsnog niet nodig.

Reacties van andere mensen

Naast alle zorg voor Jip, was er ook nog een omgeving om te managen. Reacties lopen sterk uiteen en zijn niet altijd ondersteunend. De meest voorkomende reactie is ‘ah, wat zielig’, hoewel de frequentie daarvan met Jips herstel is afgenomen. Vlak na de operatie mompelde een enkeling ‘dierenmishandeling’, wat natuurlijk niet fijn was om te horen.

Mensen die nu even de tijd nemen om Jip goed te bekijken, komen tot de conclusie dat hij een prima leven heeft op drie poten. Verbazend genoeg valt zijn handicap niet altijd direct op. Zelfs toen zijn geschoren vacht nog niet helemaal was aangegroeid, viel het sommige mensen pas op dat hij een poot mist nadat ze twee keer goed hadden gekeken. Dit draagt helaas niet bij aan het begrip van hondeneigenaren die het bekende ‘hij doet niets hoor!’ roepen terwijl hun grote onstuimige hond op Jip af rent. De grappigste reactie vind ik die van mensen die denken dat het nodig is mij te informeren dat mijn hond een poot mist. Daarop zeg ik ‘Dat meen je niet! Dan is hij er een verloren!’, maar dat wordt helaas niet heel positief ontvangen 😉

Conclusie

Het herstel van een amputatie is op een aantal momenten zeer heftig en ingrijpend en je zou eigenlijk een week vrij moeten nemen om je hond hier goed in te kunnen begeleiden. Als je de besproken fysieke en mentale factoren echter goed overweegt, kan een amputatie je hond meer kwaliteit van leven geven. Jip is nu vrolijker en enthousiaster dan in de weken voor de operatie, doordat hij de last van een niet-functionerende en pijngevende poot kwijt is. Hij is voor de rest van zijn leven kwetsbaarder, maar de voordelen wegen zwaarder dan de nadelen.

Mijn ervaring sluit dus volledig aan bij het eerder genoemde onderzoek: Jips kwaliteit van leven is volledig hersteld, het herstel ging beter dan verwacht en als ik opnieuw voor deze keuze stond, zou ik weer voor amputatie kiezen.

YouTube

Op YouTube staan 4 filmpjes over Jip’s amputatie en herstel:

Referenties

Dickerson V.M., Coleman K.D., Ogawa M., Saba C.F., Cornell K.K., Radlinsky M.G., Schmiedt C.W. (2015). Outcomes of dogs undergoing limb amputation, owner satisfaction with limb amputation procedures, and owner perceptions regarding postsurgical adaptation: 64 cases (2005–2012). JAVMA, Volume 247, Issue 7.
Kirpensteijn J., Van den Bos R., Van den Brom W.E., Hazewinkel H.A.W. (2000). Ground reaction force analysis of large breed dogs when walking after the amputation of a limb. Veterinary Record, Volume 146, Pages 155-159.

Credits

Dit artikel is geschreven door Pascalle Roulaux, eigenaresse van Jip, BSc Diergeneeskunde en MSc Dierwetenschappen. Pascalle geeft via haar bedrijf Dog Knows lezingen over onder andere de effecten van castratie op het gedrag en de gezondheid van honden.