Honden in een mensenwereld
Een hond is een geweldig huisdier en heeft zich uitstekend aangepast aan onze leefomstandigheden. Het is bijna vanzelfsprekend dat de hond zich zo goed aanpast. Maar is dat wel terecht? En wat als de hond zich dan niet vanzelfsprekend, volgens onze verwachting, gedraagt in onze leefomgeving? Wacht je af hoe dit gedrag zich verder ontwikkelt, schakel je hulp in óf laat je het voor wat het is?
Wij mensen hebben het vermogen om te leren zwemmen. Maar we moeten het wel leren. Wat nu als we dat aanleren overslaan en voortaan controversiële zwemlessen aanbieden. We varen met een groot ponton een meer op en één voor één worden we in het water geduwd. De weg er naartoe neemt de spanning bij de deelnemers toe. Ongeacht de zweetdruppels, friemelende bewegingen en gespannen uitdrukkingen worden de deelnemers toch het water in geduwd. Je spartelt wat rond, maar houdt je hoofd gelukkig boven water óf je kan door de paniek in je lijf geen beweging meer maken en zakt langzaam weg. Gelukkig is er wel hulp. Echter hulp op het moment dat het te laat is; je bent bang geworden voor water, durft niet meer te varen en/of hebt minder vertrouwen in mensen gekregen.
Oké toegegeven dit voorbeeld is wat overdreven, maar wij zien het vaak gebeuren dat honden onbewust over een drempel worden geduwd. Een drempel dat van alles kan zijn; visite ontvangen, ontmoetingen op straat, kennismaken met boerderijdieren, je hond meenemen naar een winkelcentrum etc. We wachten af en zien lichaamstaal over het hoofd. En dan is daar ‘opeens’ het moment dat je hond probleemgedrag vertoont.
Weet waar de drempel van jouw hond ligt
Veel van onze gedragingen c.q. handelingen zijn voor een hond onnatuurlijk. Neem bijvoorbeeld onze wandelingen, al dan niet in een druk bevolkte omgeving, op straat. Wij mensen passeren elkaar frontaal; zo’n ontmoeting is in de hondenwereld uiterst ongewoon. Er wordt eerst geobserveerd en geur opgedaan alvorens zij besluiten elkaar te passeren en/of kennis te maken.
De verbale en lichamelijke signalen die wij gebruiken stroken niet echt met die van de hond. Dat is ook logisch want we zijn natuurlijk compleet andere wezens. Daar komt bij dat er onbewust via de lijn tal van (negatieve) signalen worden afgegeven naar de hond. Je hond staat misschien stil om in de verte de andere hond te kunnen observeren en geur te kunnen opdoen. Wij lopen in stevige pas door en de hond ervaart druk op de lijn, druk waardoor hij moet volgen óf in protest gaat en weigert nog een stap te zetten. Was hij er wel aan toe om die drempel over te gaan óf heb jij hem geforceerd dit te doen? In het laatste geval kan dit ertoe leiden dat je hond zich intern gaat verzetten tegen deze wandelingen; dit zie je terug in zijn gedrag. Gedrag wat jij vervolgens als ongewenst ervaart.
Het is voor de hond prettiger als je hem de keuze kan geven om de drempel over te gaan (zie ook BAT-technieken) en zo nodig te helpen door natuurlijk gedrag te s(t)imuleren. Vergelijk het maar weer eens met de controversiële zwemlessen. Wat als men zelf een keuze kan en mag maken? Je besluit misschien enkel je voeten onder te dompelen en kennis te maken met het water. De spanning zakt wat weg en langzaamaan durf je stapje voor stapje verder het water in te gaan. Doordat er minder paniek in het hoofd is, is er meer ruimte om te leren van de ervaring en positieve verbanden te gaan leggen. Zie het als een nieuwe weg aanleggen in de hersenen. De nieuwe weg omvat nieuwe gedragingen waarbij de spanning niet te hoog oploopt en je hond gaat leren dat hij deze weg ook kan nemen in moeilijke situaties en zelfcontrole mag houden.
Aan de slag
Allereerst willen wij je vragen om een pen en papier te pakken. Heb je dat gedaan? Mooi! Dan zouden wij graag willen dat je jezelf een paar kritische vragen gaat stellen en daar eerlijk en uitgebreid antwoord op geeft alvorens je verder gaat lezen.
Waarom heb je voor een hond als huisdier gekozen?
Wilde je meer gaan wandelen? Vind je het fijn om niet alleen thuis te komen? Hadden jullie vroeger thuis een hond en heb je daar fijne herinneringen aan? Vond je een hond zielig en wilde je deze een tweede kans bieden?
Waarom voor dit ras of type?
Naar aanleiding van een foto? Omdat buren/vrienden/familie/kennissen ook zo’n geweldig ras hebben? Omdat dit ras bekend staat om zijn waaksheid? Omdat je samen een sport wenst te beoefenen?
We zijn benieuwd naar je antwoorden. Er is geen antwoord goed of fout; we willen je enkel het inzicht bieden dat de meeste honden worden gekozen vanuit ons referentiekader en verwachting(-en). Het is heel menselijk om bepaalde verwachtingen te hebben, maar soms zullen we die verwachtingen moeten bijschaven. Vergelijk het maar eens met onszelf. Hoe frustrerend is het als ons pad al voor de geboorte is bepaald. Dat vast staat welk beroep je moet uitoefenen en hoe én in welk milieu wij ons moeten gedragen. Misschien heb je juist tegenovergestelde interesses en eigenschappen dan het beeld dat je ouders hadden voordat jij kwam. Wat doet dit met je? Bewaar je antwoorden nog even en neem deze aan het einde van dit artikel nog eens door.
Het aspirientje als symptoombestrijder
Als we ons storen aan bepaald gedrag van onze viervoeter willen we het liefst een aspirientje oftewel quick fix om van het ‘probleem’ af te zijn. Tenslotte zal de hond zich moeten aanpassen aan onze leefomstandigheden. Gelukkig realiseren een heleboel mensen zich inmiddels dat een aspirientje als symptoombestrijder geen lange termijn oplossing biedt. Je behandelt hier enkel de gevolgen van de klachten mee, maar niet het probleem zelf.
Bovenstaande illustratie hebben we allemaal wel eens gezien of ervaren. Het heeft op dat moment geen zin om een ‘zit’ te vragen om hem tot kalmte te brengen. Je hond reageert misschien op je vraag, maar staat vervolgens weer op. Je vraagt hem nog een paar keer te zitten, maar doordat er van alles aan hem gevraagd wordt ontstaat er nog meer drukte in het hoofd waardoor hij niet goed kan nadenken.
Misschien probeert hij jou zelfs te kalmeren, wat nou net je frustratie doet toenemen (zie kalmerende signalen). Er gebeurt intern en extern simpelweg te veel waardoor hij niet kan reageren op je verzoek. Daar komt bij dat je mogelijk de ‘zit’ zo vaak hebt herhaald dat het signaal zijn waarde kan verliezen om hier, in normale omstandigheden, wel direct gehoor aan te geven. Het kan ook zijn dat je hond, in de geschetste situatie, wél gehoor geeft aan de ‘zit’, maar zijn onderliggende emotie is daarmee niet weg (hij voelt zich nog steeds bedreigd) en hij lijdt misschien nog verder in stilte. De ‘zit’ is in dit geval het aspirientje voor het uitvallen. Grote kans dat dit gedrag vaker zichtbaar is en je iedere keer een aspirientje gaat toedienen, maar het symptoom waarom de hond uitvalt is niet weg. Je behandelt dus enkel de gevolgen van de klachten. Als je een langetermijnoplossing wenst is het verstandig je af te vragen waarom de hond dit gedrag vertoont.
Wat zijn de onderliggende emoties?
Bij honden wordt nog niet altijd gekeken naar het wezen hond. We her- en erkennen de individuele behoeften niet altijd en kunnen er zodoende dan ook geen invulling aan geven. Vaak beginnen we met het aanleren van allerlei signalen (commando’s), maar het is goed te beseffen dat dat een invulling is van onze behoeften. Als we de behoefte van de hond, zijn natuurlijke gedrag en (lichaams-)taal, niet (h)erkennen dan zullen we ook de hand in eigen boezem moeten steken als de hond je niet begrijpt, vertrouwt en zich onveilig voelt.
Wat als we eens teruggaan naar de echte basis?
Verdiepen in je hond. Afkomstig van een bepaald ras? Als het goed is heb je de vorige antwoorden bewaard; zoek nu eens wat meer informatie op en ga na of je jouw hond herkent in het ras; binnen het ras zijn natuurlijk individuele verschillen en zijn sommige eigenschappen in meer of mindere mate aanwezig. Heb je kruising onbekend? Geen probleem, want door te observeren kan je meer over hem leren. Beschrijf wat je ziet; werkt hij graag samen of is hij juist zelfstandig? Zie je een jachtdrive? Hoe is het gesteld met de energie? Introvert of extravert?
Als we teruggaan naar de basis dan kan er mogelijk ook gewerkt worden aan een oplossing.
Dat wil niet zeggen dat alle ‘problemen’ verdwijnen. De wereld is niet perfect en zo ook niet onze honden; zodoende kunnen we niet altijd alles oplossen met gedegen begeleiding en training, bij voorkeur, o.l.v. een professional. In sommige gevallen dienen we de minder leuke eigenschappen óf ‘problemen’ te accepteren en respecteren mits dat het welzijn van het dier ook ten goede komt. Als bijvoorbeeld jouw partner een hekel heeft aan de drukte van het winkelen kan je, in plaats van hem telkens mee te vragen, zijn wensen ook respecteren en op een andere manier invulling geven aan je behoeften.
Vergeet ook zeker niet bij je zoektocht naar een oplossing het medische aspect mee te nemen. We spreken enkel nog maar over alle zichtbare waarneembare kenmerken maar lichamelijke/interne ongemakken kunnen ook leiden tot ongewenst gedrag. Laat je hond onderzoeken door bijvoorbeeld een systemisch of holistisch dierenarts óf bezoek eens een osteopaat.
Natuurlijk gedrag stimuleren
Eerder hebben we in dit artikel al benoemd dat je je hond beter niet over een drempel heen kan trekken of duwen. Wellicht realiseer je je dat je dit, onbewust, wel eens hebt gedaan en dat hierdoor probleemgevend gedrag kan zijn ontstaan. Dat kan gebeuren; als je bovenstaande stappen volgt heb je kans dat jouw hond (nog) meer begrip, vertrouwen en gevoel van veiligheid krijgt. Een veilig gevoel dat jij er voor hem bent in die moeilijke situaties, hem eruit kan halen en hem niet over de drempel zal trekken. Je gaat samen een nieuwe weg aanleggen.
Een weg met nieuwe gedragingen waarbij de spanning niet te hoog oploopt en je hond kan leren én ervaren dat hij deze weg ook kan nemen in moeilijke situaties. Op deze weg staat het stimuleren van natuurlijk gedrag centraal. Jij stelt je op als begeleider en geeft de keuzemogelijkheid aan je hond. Is je hond uitgebreid aan het snuffelen dan stimuleer je dit gedrag door te blijven staan. Heeft je hond nog moeite met snuffelen, omdat er een prikkel aankomt? Dan zal je afstand moeten creëren (hem begeleiden) tot het punt dat je hond wel wil gaan snuffelen (eventueel ondersteund door zelf wat voertjes te strooien). Kiest je hond ervoor om een flinke boog te lopen om een individu of voorwerp? Dan volg je hem; ook als blijkt dat dit, in jouw ogen, geen ideaal pad is. Je stimuleert hiermee het natuurlijke gedrag om in boogjes te lopen i.p.v. frontaal.
Besef dat de nieuwe weg nog in aanleg is; dit betekent dat er soms obstakels kunnen zijn waardoor je hond toch het oude, vertrouwde pad zal nemen. Dit pad roept emoties en bijbehorend gedrag op dat in het verleden snelle resultaten behaalde, maar waarbij de stress heel hoog was en er eigenlijk zonder nadenken werd gereageerd. Denk bijvoorbeeld aan uitvallen aan de lijn. Het oude en vertrouwde pad zegt ‘help daar komt een prikkel’, als automatische respons daarop zie je tal van gedragingen uit de stressladder. De hond is de drempel al voorbij en valt inmiddels uit aan de lijn. Hiermee heeft de hond geleerd dat dit gedrag, oftewel dit pad, effect heeft. Immers de prikkel verdwijnt meestal weer. De hond heeft echter niet geleerd zijn emotie, bij het waarnemen van deze prikkel, te veranderen. Die prikkel blijft heel eng en wegjagen is de enige oplossing.
Als we natuurlijk gedrag gaan stimuleren om het symptoom aan te pakken; dan kunnen we de hond leren dat er ook een andere mogelijkheid is. Dit is het aanleggen van de nieuwe weg; stimuleren van natuurlijk gedrag en de hond laten ervaren om, met minder stress, op een andere manier te reageren op de prikkel. Dit kost uiteraard tijd en het kan gebeuren dat de hond toch weer het oude vertrouwde pad kiest. Dit gebeurt automatisch; aan jou de taak hem te begeleiden en het nieuwe pad steeds vaker samen te bewandelen zodat deze voortaan de voorkeur geniet.
Drie voorbeelden om je op weg te helpen
1. Uitvalgedrag
Kim en Daan hebben gekozen voor een Chihuahua. Ze luistert naar de naam Coco en is nu 10 maanden oud. Een superlief klein hondje die makkelijk overal naartoe kan en bovendien nog slim is ook. Kim en Daan hebben twee kinderen van 4 en 6 jaar. Kim werkt twee dagen per week en Daan werkt fulltime. Kim neemt Coco altijd mee naar de school van de kinderen en loopt daarna een klein rondje in het park nabij school. De dagen dat Kim werkt gaat Coco mee met de uitlaatservice. Onlangs gromde Coco naar één van de kinderen toen deze voorbij liep. Coco lag heerlijk op haar plaats uit te rusten van de indrukken die ze had opgedaan bij school en in het park.
Kim was erg geschrokken van deze reactie en heeft dit Coco ook wel even laten weten door haar weg te trekken. Gelukkig heeft ze dit gedrag niet meer gezien, maar Kim is nu wel meer alert.
Zichtbare kenmerken (gedrag)
Grommen als één van de kinderen te dichtbij Coco komt.
Opmerking: grommen is een vorm van agressie wat niet bestraft mag worden. De hond heeft voorafgaand al (subtiele) signalen afgegeven welke zijn genegeerd (zie agressieladder). De hond moet dus als het ware wel zijn stem verheffen om duidelijk te maken aan ons dat hij dit niet op prijs stelt. Ga je het grommen bestraffen dan bestaat er een grote kans dat de hond zich genoodzaakt voelt om dat proces over te slaan en direct overgaat tot snappen of bijten als hij zich bedreigd voelt en de situatie niet uit de weg kan gaan.
Aspirientje
Coco wegtrekken en mopperen.
Symptoom (oorzaak van deze emotie/gedrag)
Angst; als je zo klein bent is de wereld ook best spannend. Zeker als je op het schoolplein al regelmatig een overvloed aan knuffels hebt ontvangen van allerlei goedbedoelde kinderen en ouders.
Oplossing
Coco veel meer persoonlijke ruimte geven door te kijken binnen welke grens zij het nog wel prettig vindt als er iemand of een kind langs loopt. Kijk eens naar het plekje waar zij graag ligt; biedt die plaats ook een makkelijke uitweg voor Coco als het haar te spannend wordt? Help Coco door haar te leren dat ze ook een keuze kan maken en uit de situatie kan stappen óf als Coco dit al doet bekrachtig dat gedrag dan. Leer de kinderen rekening te houden met haar wensen door te verdiepen in de hondentaal. Hoe reageert Coco op het schoolplein? Je kan beter iets meer afstand nemen waarin zij in eigen tempo kan snuffelen en bepalen om al dan niet dichterbij te komen.
2. Negatieve aandacht vragen
Ollie is een drukke en enthousiaste Labrador. Ollie is onderdeel van een groot gezin. Er is veel speelgoed van de kinderen aanwezig en Ollie maakt dan ook graag van deze gelegenheid gebruik om het speelgoed van de grond te pakken om ermee te gaan spelen. Het speelgoed wordt regelmatig afgepakt want spelen met het speelgoed van de kinderen is niet de bedoeling. Soms is dat afpakken nog niet zo makkelijk, want Ollie gaat ermee vandoor en sjeest dan door het huis. Soms krijgt Ollie in ruil voor hetgeen dat hij heeft afgepakt een eigen speeltje want dat ligt altijd voor handen en Ollie heeft genoeg eigen speelgoed. Echter lijkt Ollie veel liever te willen spelen met het speelgoed van de kinderen.
Zichtbare kenmerken (gedrag)
Aandacht vragen door middel van spel.
Aspirientje
Negatieve aandacht geven (nee, foei, erachter aan rennen) voor ongewenst gedrag. In het ergste geval wordt het aspirientje vervangen voor een Ibuprofen door Ollie met een eigen speeltje af te leiden en even kort te gaan spelen. Werkt dat niet; dan wordt de Diclofinac ingezet namelijk zijn lievelingssnack.
Symptoom (oorzaak van deze emotie/gedrag)
Ollie wil gewoon heel graag spelen en heeft gemerkt dat zijn gedrag, als hij aandacht vraagt in de vorm van speelgoed afpakken, werkt.
Oplossing
Er wordt enkel gespeeld met Ollie vanuit zijn initiatief. Echter wordt dat initiatief niet zo gewaardeerd. Nodig Ollie eens vaker uit op jouw initiatief voor een spel. Als Ollie rustig op zijn kussen ligt en de kinderen heerlijk laat spelen met speelgoed beloon dit dan door hem wat lekkers te geven of uit te nodigen voor spel samen met jou. Daarnaast is voorkomen beter dan genezen. Plaats bijvoorbeeld een afscheiding tussen Ollie en de kinderen op de momenten dat de kinderen lekker aan het spelen zijn, zodat Ollie er even niet bij kan. Laat Ollie zich in de tuin amuseren met een Kong. Als de kinderen zijn uitgespeeld ruim het speelgoed dan op. Verder is het goed om Ollie de signalen ‘los’ en ‘vast’ aan te leren dit doe je vooral door te ruilen.
3. Trekken aan de lijn
Sarah heeft gekozen voor een Husky. Al van jongs af aan vond zij dit een prachtig mooie hond, vooral de variant met mooie blauwe ogen. Sarah woont op 3 hoog aan de rand van stedelijk gebied. Ongeveer vier keer per dag gaat ze met Juno naar het park. Gemiddeld duurt een wandeling een half uur. Sarah vind het jammer dat Juno niet goed luistert tijdens het hierkomen; zodoende houdt zij hem vaak aan de lijn. Aan de lijn echter trekt hij heel hard; iets wat voor Sarah onprettig is en haar inmiddels een ontsteking in haar schouder heeft opgeleverd. Sarah heeft het e.e.a. geprobeerd om het trekken te verminderen; zoals het wandelen met een hoofdtuig. Dit heeft nog niet helemaal het gewenste effect en bovendien vindt Sarah het ook niet heel diervriendelijk. Sarah is aan de slag gegaan met stap 1 (zie boven). Ze herkent veel raseigenschappen bij Juno.
In dit voorbeeld zijn er twee symptomen waar Sarah aan wil werken. We lichten het trekken aan de lijn uit. Sarah heeft het gedrag van Juno geobserveerd en het viel haar op dat Juno bij het naar buiten gaan een brede kwispel heeft, oren zijn goed naar voren gericht en iedere prikkel, met name op zicht, wordt waargenomen. Er is eigenlijk weinig aandacht voor Sarah, terwijl thuis alle ogen op haar gericht zijn.
Zichtbare kenmerken (gedrag)
Focus op de omgeving, weinig tot geen aandacht voor de begeleider, tikkeltje opgewonden en trekken aan de lijn.
Aspirientje
Door middel van correctie (hoofdtuig) hond minder laten trekken. De motivatie om te trekken is hiermee niet weggenomen en de hond zal enkel even minder trekken omdat hij de correctie als onprettig ervaart of wilt vermijden.
Symptoom (oorzaak van deze emotie/gedrag)
Als we teruggaan naar de basis is de Husky van nature een sledehond met een sterk uithoudingsvermogen en veel kracht. De Huksy houdt van gezelschap, maar ook van werken. Dat werken doet hij het liefst door iets te mogen trekken.
Oplossing
Natuurlijk gedrag van Juno stimuleren. Sarah zou hem een speciaal tuig kunnen aanleren waarin hij mag trekken en kunnen zij zich aanmelden bij een vereniging om sledesport, canitrail of canicross samen te bedrijven. De motivatie om te trekken is intrinsiek; dat wil zeggen de motivatie komt van binnenuit. In dit geval instinctief. Ook dient Sarah te gaan uitzoeken hoeveel lichaamsbeweging Juno per dag echt nodig heeft om voldaan te raken; ook zou hersenwerk een onderdeel kunnen zijn om Juno een voldaan gevoel te geven.
Juno heeft in huis veel aandacht voor Sarah, maar buiten verdwijnt de aandacht snel omdat Juno eigenlijk op jacht is en er veel meer te beleven is. Sarah kan met Juno op onderzoek uitgaan wat voor jachtspelletjes zij kan simuleren en waar Juno plezier aan beleeft. Dit kan zij vervolgens inzetten als beloning voor het ontspannen wandelen samen (denk aan zoekspelletjes etc). Hierbij doet zij een beroep op de extrinsieke motivatie; dat wil zeggen dat de motivatie van buitenaf komt. Een externe prikkel (beloning in de vorm van jachtspelletje) zorgt ervoor dat Juno, het voor Sarah gewenste, gedrag gaat tonen.
In bovenstaand voorbeeld kan Sarah, het in haar ogen ongewenste gedrag, beheersbaar maken, maar zal zij moeten accepteren dat het trekken aan de lijn een eigenschap is die bij Juno hoort. We mogen niet verwachten dat een sledehond niet gaat trekken; dat is oneerlijk. Wel kunnen zij kijken naar de mogelijkheden om elkaars belangen te behartigen.
Tot slot
We willen graag benadrukken dat het altijd goed is om het hele plaatje, oftewel context, te bekijken. Daarmee bedoelen we dat het zinvol is om dagpatronen, omgeving waar het gedrag zich voordoet, voeding, rust etc. goed bij te houden. Een hond welke druk en onstuimig gedrag vertoont kan dit doen omdat er te veel prikkels zijn, maar het kan ook zijn omdat hij de hele dag thuis zit óf een combinatie van beiden.
De oorzaken van bovengenoemde voorbeelden zijn een aanname op basis van onze waarnemingen. We kunnen niet exact in het hoofd van de hond kijken. Om die reden is het zinvol om het gedrag op film te zetten, want vaak zijn er dan veel meer gedragingen zichtbaar dan je aanvankelijk dacht. Wellicht biedt dit nieuwe inzichten tezamen met de gehele context, zodat je gericht kan gaan zoeken naar een oplossing voor het échte probleem zelf en dus niet de klachten.
Credits
De namen gebruikt in dit artikel zijn fictief. Dit artikel is geschreven door Boukje van Hilst en Michelle Stuij namens Hondenschool Van Stal, Amsterdam.
