Is ‘nee’ zo verkeerd?

Stress en tegenslag

Veerkracht blijft me verbazen. Planten die in de lente weer groeien, zelfs nadat ze gesnoeid zijn en in de winter kaal en donkerbruin waren. Honden die na een ellendige periode weer vol leven zitten en stralen uit hun ogen. Mensen die solliciteren en afgewezen worden, maar iedere keer weer de moed verzamelen om door te gaan, totdat het lukt. Wat maakt het toch dat mensen, honden, paarden veerkrachtig zijn, door blijven gaan na teleurstelling of afwijzing. En wat heeft ‘ja’ en ‘nee’ zeggen hiermee te maken?

Om bij het begin te beginnen, bijgaand een voorbeeld uit het dagelijkse leven van mij en mijn paard. Het liefste wat mijn paard Joy doet is wandelen in het bos. Als ik aankom, communiceert ze haar voorkeur en ze loopt naar het hek in de richting van het bos. Ik vind het geweldig dat ze zich zo duidelijk uitdrukt; mijn hart maakt iedere keer een sprongetje. Vaak gaan we inderdaad wandelen, maar helaas niet altijd. Hoe jammer het ook is, ik heb niet altijd voldoende tijd om te wandelen en soms wil ik zelf trainen. Het mooie van onze relatie is dat we hierin een balans gevonden hebben. Ik communiceer naar Joy dat we vandaag niet gaan wandelen, en ik vat haar reactie op als “Oh, oké. Wat zullen we dan gaan doen?”. Geen vuiltje aan de lucht, ondanks een lichte teleurstelling.

Kathy Sdao beschreef de verhouding tussen het wel-of-niet zelf bepalen afgelopen februari op het seminar van Doggo. Ze haalde de wijsheid van dr. Susan Friedman aan:

“Resilience is a function of ratio of empowerment to submission.”

Wat bedoelen Kathy Sdao en Susan Friedman hier precies mee?

Veerkracht – Zelf keuzes maken – Onderwerping

Laten we eens beginnen met de betekenis van de afzonderlijke woorden. Resilience, vertaald met ‘veerkracht’ of ‘natuurlijke weerstand’, wordt gedefinieerd als “het vermogen en dynamische proces om stress en tegenslagen te boven te komen door aanpassingen, met behoud van het normale psychologische en fysieke functioneren.” (Russo et al., 2012; Wu et al., 2013). Deze definitie geeft aan dat stress en tegenslagen essentiële onderdelen zijn van veerkracht. In een waardig hondenbestaan is ‘resilience’ zo groot mogelijk en kan je hond omgaan met stress. Het andere begrip, ‘empowerment’, beschrijft het aangename gevoel na een conflict waarvan je zelf de uitkomst hebt kunnen bepalen. Je hebt de macht om keuzes over je eigen leven te maken. ‘Submission’ is hiervan het tegenovergestelde: iemand anders dan jijzelf bepaalt de uitkomst van het conflict.

Waren Joy en ik in conflict toen zij wilde wandelen en ik niet? Conflict klinkt zwaar en vervelend en het was geen intense situatie; de emoties liepen niet hoog op. Toch hadden we tegengestelde ideeën, waardoor er wel degelijk sprake was van een conflictsituatie. Ik bepaalde dat we niet gingen wandelen en dit telt voor Joy dus als ‘submission’. Maar dan? Wat betekent dit voor haar welzijn en voor mijn relatie met haar?

Veerkracht: boven en onder de streep

De bovengenoemde formule van Susan Friedman komt hierbij handig van pas. Het gaat namelijk niet om het nóóit ‘nee’ zeggen. Zodra je met wiskundige ogen naar de formule kijkt, zie je dat de kern is dat het om een gezonde verhouding gaat tussen wat er boven en onder de streep staat. Wetenschap geeft ons geen perfecte standaard voor de verhouding tussen boven en onder in onze relatie met dieren. Daarnaast wordt dit natuurlijk ook individueel bepaald. Wat voor de ene hond als teveel stress en vervelend ervaren wordt, en dus voor een verminderde veerkracht kan zorgen, zal bij een andere hond geen enkel probleem zijn. Dit heeft te maken met erfelijke aanleg en de voorgeschiedenis, zoals training. We zien bij mensen dat het wel of niet ontwikkelen van een stress gerelateerde aandoening ook per individueel verschilt. Stress tijdens en na de zwangerschap bijvoorbeeld kunnen een invloed hebben op de veerkracht later in het leven vanwege een verstoorde ontwikkeling van de HPA-as, de verbinding tussen de hypothalamus, hypofyse en bijnieren (Franklin et al., 2012).

Waar de formule dus om draait, is dat we zoeken naar grote aantallen ‘zelf keuzes maken’ en veel minder ‘onderwerping’. Wiskundig gezien kan ‘onderwerping’ zelfs niet gelijk staan aan nul, omdat je een getal niet door nul kan delen. Stress en teleurstelling horen bij het leven en maken ons juist veerkrachtig (Russo et al., 2012).

Foto: bij een kruising zelf kiezen – rechtdoor, naar links of naar rechts?

Wat betekent dit voor de omgang met mijn hond?

Incidenteel ‘nee’ zeggen is dus geen probleem en is bovendien niet te vermijden. Denk maar aan een hond die wil blijven spelen, terwijl dit niet handig is na een operatie, of bij een blessure. Of een hond die een goede vriend aan de overkant van de straat ziet, terwijl het verkeer voorbij raast. In een mooie en gebalanceerde relatie kunnen honden omgaan met teleurstelling en onderwerping. Ze weten immers dat er volop momenten zijn waarop ze zelf keuzes kunnen maken en op deze manier groeit hun veerkracht dus!

Dit betekent echter niet dat je actief momenten van teleurstelling moet gaan opzoeken. Het leven en de dagelijkse omgang bevatten al genoeg van deze momenten. Hiernaast kan je jouw hond ook actief helpen om zijn of haar veerkracht te vergroten. Voldoende afwisseling tussen rust, spel en lichaamsbeweging werken allemaal in het voordeel van jouw hond (Cooper, 2010).

Mens-gecreëerde wereld

‘Onderwerping’ in deze formule hangt niet samen met onderdanigheid van diegene die moet ‘gehoorzamen’ of superioriteit van de ‘beveler’. Ook vanuit gelijkwaardigheid kan je ‘nee’ zeggen en grenzen trekken. De wereld waarin we leven is door onze soort – de mens – gemaakt en dit heeft belangrijke consequenties. Als een hond paardenpoep lekker vindt, heeft de hond geen idee dat er wellicht ontwormingsmiddelen in de ontlasting zitten die gevaarlijk zijn. Is de hond daarom dom? Nee, helemaal niet. Omdat we ons voornamelijk in ónze wereld begeven met een hoge dichtheid van mensen en dieren, is het aan ons om dit goed te laten verlopen. Als mijn hond en ik in een post-apocolyptische wereld ons eigen voedsel moeten verzamelen, zal zij zeker het voortouw nemen in het jagen op konijnen. Dat kan zij een stuk beter en hier zal onze ratio ‘empowerment/ submission’ veranderen.

Kort samengevat zien we dat teleurstelling en ‘submission’ niet verkeerd zijn en bij het leven horen. Iedereen moet wel eens wat doen wat we liever niet willen maar dit is geen probleem. Waar het om draait is de verhouding tussen ‘empowerment’ en ‘submission’. We zoeken dus meer ‘empowerment’ dan ‘submission’ zodat veerkracht blijft bestaan en zelfs kan groeien, en daarmee ook levensvreugde, optimisme, een hondwaardig bestaan én een fijne relatie met je hond!

Referenties

Burgdorf, J., M Colechio, E., Stanton, P., & Panksepp, J. (2017). Positive Emotional learning induces resilience to depression: a role for NMDA receptor-mediated synaptic plasticity. Current neuropharmacology, 15(1), 3-10.
Cooper, A. (2010). Depression and Resilience. Neurology Now, 6(2), 18-25.
Franklin, T. B., Saab, B. J., & Mansuy, I. M. (2012). Neural mechanisms of stress resilience and vulnerability. Neuron, 75(5), 747-761.
Russo, S. J., Murrough, J. W., Han, M. H., Charney, D. S., & Nestler, E. J. (2012). Neurobiology of resilience. Nature neuroscience, 15(11), 1475-1484.
Wu, G., Feder, A., Cohen, H., Kim, J. J., Calderon, S., Charney, D. S., & Mathé, A. A. (2013). Understanding resilience. Frontiers in behavioral neuroscience, 7(10), 1-15.