Pijn bij honden

Inleiding

Pijn bij honden is een onderwerp waar (bijna) iedere hondeneigenaar mee te maken krijgt. Net zoals ouderdomskwalen, wensen en emoties. Echter, niet iedere hond laat pijn even duidelijk zien. En, hoe herken je ‘onzichtbare’ klachten zoals hoofdpijn? In dit artikel vind je algemene informatie en handvatten over dit thema. Het is daarbij belangrijk om je te realiseren dat het leven niet zwart/wit is; Ieder individu en iedere situatie is anders. En, situaties kunnen wijzigen: wat nu bij je hond past, past mogelijk over een tijdje niet meer, en andersom.

Wat is pijn?

Pijn kennen we allemaal. Het is onaangenaam maar nuttig. Pijn beschermt ons en waarschuwt ons voor gevaar of verdere beschadiging. Wanneer je je hand per ongeluk onder de hete kraan houdt, dan trek je meteen je hand terug omdat het zeer doet waardoor je je niet verder brandt. Dit pijnsysteem is een beveiliging en zonder dat zouden we niet overleven.

De International Association for the Study of Pain (IASP) heeft pijn als volgt gedefinieerd:

Pijn is onzichtbaar
Pijn is een gevoel
Pijn is onaangenaam
Pijn voelt als schade

Pijn wordt door iedereen anders ervaren en we gaan er verschillend mee om: de één blijft in zijn bed liggen en de ander doet alsof er niets aan de hand is. Ook hoeft de mate van pijn niet overeen te komen met de mate van schade in het lichaam. Een paar herkenbare voorbeelden zijn:

een sporter die blijft doorgaan en pas na afloop ontdekt dat hij een blessure heeft opgelopen
een ander begint al te piepen als iemand alleen maar naar de zere plek wijst, omdat de verwonding zo’n pijn doet en/of uit angst
als iemand een paar nachten slecht geslapen heeft, dan heeft diegene sneller last van pijntjes en ongemakken.

Voor honden met pijn is dit niet anders.

Het grote verschil is dat een mens meestal zelf in staat is om actie te ondernemen. Hij kan contact opnemen met een arts, uitleggen wat er aan de hand is, vertellen waar het zeer doet, hoeveel pijn het doet, etc. Een hond heeft deze mogelijkheid niet. Hij kan niet in onze taal aangeven dat iets pijn doet, hoe zeer het doet en waar het precies zit. Hij is daarvoor volledig afhankelijk van de eigenaar, en dus…

Kennis over dit onderwerp is belangrijk!

Het herkennen van pijn bij honden is belangrijk voor hond, eigenaar én omgeving. Het beïnvloedt immers de kwaliteit van leven van alle betrokkenen. Als gezondheidsproblemen tijdig worden opgelost, dan zijn we grote(re) problemen waarschijnlijk voor, lichamelijk en geestelijk. Dit is eerlijker en tevens veiliger, want pijn is een belangrijke trigger voor ongewenst gedrag. En, als de problemen niet of slechts gedeeltelijk kunnen worden opgelost, dan kun je je hond zo goed mogelijk begeleiden en het leven erop aanpassen. Het heeft tevens een positieve invloed op de band tussen hond en eigenaar: de hond voelt zich immers begrepen en gesteund.

Pijn en gezondheidsproblemen kunnen tevens doorslaggevend zijn bij keuzes zoals onder andere:

Wel of niet fokken met de betreffende hond: erfelijke aandoeningen kunnen een rol spelen maar ook de lichamelijke conditie van de hond in zijn algemeenheid.
Wel of geen extra hond/dier erbij: een hond met pijn zit wellicht niet te wachten op ‘gezinsuitbreiding’. Een nieuwkomer kost energie en met pijn is die energie er meestal niet.
De overweging om je hond wel of niet mee te geven aan een groepsuitlaatservice. Kortere één op één wandelingen zijn waarschijnlijk passender, rustiger en beter.

Pijn, angst, stress, gezondheid en gedrag

Pijn, angst, stress, gezondheids- en gedragsproblemen gaan hand in hand en versterken elkaar:

Pijn en gezondheidsproblemen geven stress
Stress maakt gevoeliger voor angst
Angst veroorzaakt weer stress
En dat leidt vervolgens weer tot meer gezondheids- en/of gedragsproblemen.

Het is daarom belangrijk om alles zo veel mogelijk in balans te brengen, en te houden.

Drie belangrijke oorzaken voor gezondheidsproblemen in het algemeen

Er zijn drie belangrijke oorzaken voor gezondheidsproblemen in het algemeen:

Trauma

Zowel lichamelijk als geestelijk. Hierbij kun je denken aan groot trauma, bijvoorbeeld door een aanrijding, maar ook aan klein trauma. Vooral microtrauma komt veel voor door dagelijkse activiteiten, terwijl dit het minst wordt onderkend en vaak kan worden voorkomen, bijvoorbeeld:

Een goed passend borsttuig in plaats van een halsband
Antislip vloeren of tapijt in plaats van gladde vloeren
Voldoende beweging zonder overbelasting
Mentale en fysieke uitdagingen zonder overbelasting
De juiste balans tussen rust en ‘activiteit’: volwassen honden hebben gemiddeld 15 à 18 uur slaap nodig per etmaal
Het vermijden van gooien van ballen, stokken etc.

Stress

Stress doet nare dingen met mens en hond. Voor honden kun je denken aan bijvoorbeeld:

Het verleden van de hond. Dit geldt voor een herplaatshond maar ook voor een pup van een fokker, deze is immers ook niet een geheel onbeschreven blad
Overprikkeling binnens- en buitenshuis
Oververmoeidheid: lichamelijk en/of geestelijk
Het niet voorzien in de basisbehoeftes van de hond
En vooral: onkunde en/of onwetendheid eigenaar!

Toxinen

Oftewel alle (chemische) vervuiling:

Milieu (luchtvervuiling bijvoorbeeld)
Sigarettenrook
Vaccinaties
Ontwormen
Anti-vlo/anti-teek middelen
Medicatie
Voor de betreffende hond verkeerde voeding!

Trauma, Stress en Toxinen: individueel bepaald en preventie

Het verschilt per hond waar hij het meest mee in aanraking komt en gevoelig voor is. Regelmatig is het een combinatie. En elk van de drie, maakt weer gevoeliger voor één van de andere. Preventie is daarom een sleutelwoord. Hieronder vind je een aantal voorbeelden van zaken waar je op kunt letten:

Goede voeding en snacks, passend bij je hond.
Vaccineren en ontwormen op maat.
Gebruik anti-vlo en anti-teek producten ook op maat: tekenradar.nl geeft een redelijk goed beeld. Daarnaast kun je kiezen tussen chemische en niet-chemische producten.
Gebruik alleen reguliere medicatie indien echt noodzakelijk.
Kijk naar oorzaken en waak ervoor dat je niet alleen symptomen bestrijdt. Een voorbeeld hiervan is het geven van antibiotica bij huidproblemen. Als de oorzaak stress en/of verkeerde voeding is, dan blijft het bij symptoombestrijding.
Groot trauma kun je niet altijd voorkomen, maar het voorkomen van microtrauma’s zoals hierboven genoemd, kun je veel aan doen.

Algemene symptomen van pijn: waar kun je op letten?

Hieronder vind je een aantal voorbeelden van symptomen van pijn. Sommige symptomen lijken tegenstrijdig zoals ‘lusteloos’ en ‘rusteloos’ maar niet iedere hond uit pijn op dezelfde manier. Het is daarnaast belangrijk om te kijken naar de context: een hond kan hijgen door de warmte maar het kan ook een uiting zijn van pijn. Of beide: warm en pijn.

1. Vocaal:

Piepen, janken, grommen
Veelvuldig blaffen
Hijgen

2. Hoge(re) bloeddruk, verhoogde hartslag en/of ademhaling

3. Verandering in beweging zoals:

Niet willen lopen
Waggelen
Stijfheid
Lopen in telgang
Zich regelmatig verstappen, struikelen of evenwicht (bijna) verliezen
‘Sleepvoetje’: nagels over grond horen slepen
Het vermijden van één bepaald type gangwerk
Meer links of rechts geörienteerd bij bijvoorbeeld plassen of draaien
Staat moeilijker op
Glijdt eerder uit
Bibberen
Trap niet meer op of af kunnen/willen
Niet meer in of uit de auto kunnen/willen springen
Een poot minder of in geheel niet belasten
Een poot vaak anders dan ’recht onder het lichaam’ neerzetten, bijvoorbeeld meer naar voren gestrekt, meer onder het lichaam of juist naar buiten toe
Een meer weloverwogen en voorzichtige manier van bewegen
Zich heel regelmatig uitrekken of spelbogen maken
Houdt hoofd anders dan voorheen: bijvoorbeeld scheef of meer in verlengde van de rug

4. Verandering in uiterlijk zoals:

Vacht: dof, plukkig, extreem verharend, verkleuringen, kruinen, borstelen
Draagt staart uit het midden
Verschil in bespiering tussen linker en rechter kant van het lichaam
Verschil in bespiering tussen voor- en achterhand
Ogen: wallen onder ogen, fel, moe, dof, starend, hard, in zichzelf gekeerd, kwetsbaar, meer knipperen dan voorheen, verwijde pupillen

5. Verandering in gedrag zoals:

Zich afzonderen
Weinig tot geen eetlust
Korter lontje/reactief
Lusteloos of juist rusteloos
Lip optrekken, bijten
‘Lastiger’, bijvoorbeeld: wil halsband/tuig niet (meer) om, wil niet geborsteld worden, plots brommen bij nagels knippen etc.
Minder enthousiast om mee te gaan voor een wandeling of minder plezier in z’n algemeenheid
Veranderd spelgedrag

6. Verandering in geur zoals:

Adem
Huid
Vacht
Oren

7. Voor jouw hond plotseling onlogisch of ander gedrag zoals:

Niet meer in zijn favoriete mand willen liggen
Zijn favoriete kluif laten liggen en kiezen voor iets zachters
Niet meer de auto in willen na een wandeling
Een restje eten achter laten in de etensbak, steeds op dezelfde plek
Voorkeur voor ander eten dan voorheen
Zoekt warmere of juist koelere plekken op dan normaal terwijl de omgevingstemperatuur niet gewijzigd is
Anders liggen dan normaal, bijvoorbeeld:
- met kop op, of juist over een rand
- igt normaal opgekruld en nu uitgestrekt
- ligt niet meer op zijn rug te slapen
Zelfs als een hond afwijkend gedrag heeft van pup-af-aan zoals bijvoorbeeld lopend poepen, dan wil dit niet zeggen dat het O.K. is

Foto: Anders liggen dan normaal, bijvoorbeeld met kop op, of juist over een rand.

Verschillende soorten pijn

Er zijn verschillende soorten pijn. Daarnaast kan acute pijn overgaan in chronische pijn. Tevens geldt dat lichamelijke en geestelijke klachten vaak in elkaars verlengde liggen: lichaam en geest zijn immers met elkaar verbonden. Emotionele pijn uit zich vaak lichamelijk: het is geen aanstellerij of hysterie.

Lichamelijk: acuut
Lichamelijk: chronisch
Geestelijk

Acute Pijn

Bij acute pijn kun je denken aan bijvoorbeeld:

Ongeluk zoals een aanrijding
Grasaar tussen tenen, in oor, ….
Hondenbeet
Breuk
Verkeerde beweging
Gebitsproblemen
Pijn na operatie
Scherp voorwerp in bijvoorbeeld poot
Ruk(je) aan lijn door de eigenaar of door de hond zelf
In het leven geknipt bij nagels knippen

Enkele voorbeelden van reacties van een hond met acute pijn:

Blaffen, janken, jammeren, gillen, grommen of soms bijten in paniek
Likken
Kreupel lopen
Niet meer kunnen opstaan
Zich afzonderen
Plotseling kort lontje
Omkijken naar aangedane lichaamsdeel

Foto: honden met pijn kunnen grommen en zijn vaak reactiever.

Chronische Pijn

Bij voorbeelden van chronische pijn kun je denken aan bijvoorbeeld artrose, heupdysplasie, elleboogdysplasie, jeuk (en jeuk kan nog erger zijn dan pijn) en darm- en spijsverteringsproblemen. Deze laatste kan zich uiten in maag- en buikpijn, maar bijvoorbeeld ook in rugpijn of vermoeidheid.

Enkele voorbeelden van reacties van een hond met chronische pijn:

Rustiger dan normaal
Eerder moe
Ligt langer dan voorheen
Ligt in vreemde houding
Moeite met (gaan) zitten/liggen/opstaan
Loopt stram, vooral na rust
Likken
Minder speels
Lusteloosheid
Moeite met trap, auto in/uit
Korter lontje/reactief
Smakt regelmatig
Onzindelijkheid
Reactie bij (voorzichtige) aanraking van bijvoorbeeld rug of nek, zoals een lichte trilling van de huid of grommen
Warmere of juist koelere plekken op lichaam

Geestelijke Pijn

Een hond kan ook in geestelijke nood verkeren, iets wat helaas niet altijd wordt erkend of herkend. Geestelijke pijn kan diverse oorzaken hebben zoals angst, stress, rouwen, PTSS (post traumatisch stress syndroom), overwerkt zijn etc. Dit kan gelden voor iedere hond, dus niet alleen voor bijvoorbeeld een hulphond. Hieronder vind je een aantal oorzaken:

Onkunde en/of onwetendheid eigenaar
(het gevoel van) Consequent overvraagd worden, steeds onder druk staan en/of steeds paraat moeten staan
(te) Grote verantwoordelijkheid
Zich onbegrepen of ongehoord voelen
Constant overprikkeld zijn door bijvoorbeeld een te drukke omgeving, binnenhuis en/of buitenshuis
Uit balans zijn door bijvoorbeeld een verhuizing of herplaatsing
Rouwen: het verlies van een dierbare of een scheiding
Verkeerde spullen voor de hond zoals een slipketting, stroomband etc.
Dementieproblemen
Wanneer de verwachtingen en wensen van de eigenaar niet binnen de mogelijkheden van de hond liggen

Enkele voorbeelden van reacties van een hond met geestelijke pijn:

Geestelijke pijn kan zich uiten in lichamelijke en/of gedragsproblematiek. Hieronder vind je een aantal voorbeelden:

Diverse uitingen van stress zoals: pootkluiven, krabben, hyperactiviteit, sip, angst (bijvoorbeeld verlatingsangst), niet meer willen eten/drinken, obsessief gedrag, shut down, bevriezen, huilen (verschillende uitingen), bibberen
Hoofdpijn
Vastzittende achterhand en/of nek
Gespannen bek, strak lichaam, algemene hogere spierspanning in het lichaam
Ogen staan anders
Snelle veroudering
Veranderd gedrag: bijvoorbeeld een (hulp)hond die niet meer ‘wil werken’, vermoeidheid, kort lontje
Huidklachten, jeuk en/of krabben
Maagtorsie: stress wordt als één van de triggers beschouwd

Aandachtspunten

Niet iedere hond jankt of piept bij pijn; veel honden lijden in stilte.

Als een hond ‘lekker rustig is’ dan kán er iets mis zijn maar het kan ook met de leeftijd te maken hebben. Of een combinatie van pijn én ouderdom. Als een hond ‘lekker druk is’ dan kán er ook iets mis zijn: lichamelijk of geestelijk. Hyperactiviteit wordt vaak veroorzaakt door stress en uit zich bijvoorbeeld in stuiteren, niet tot rust kunnen komen en bijten in de lijn en broekspijpen. Daarnaast kunnen pijn of gezondheidsproblemen ook een veroorzaker zijn.

Veel oudere honden krijgen gewrichtsproblemen als gevolg van artrose en ‘willen’ niet meer meelopen tijdens de wandeling of ‘willen’ niet de auto in na de wandeling. Als een hond iets niet wil, dan is het zelden onwil: je hond probeert je iets te vertellen. Let daarom op veranderingen in beweging, gedrag, geur en uiterlijk.

Mogelijke oplossingen

Hieronder vind je een aantal suggesties zodat je kunt kijken wat het beste bij jou en jouw hond past.

Je kunt je hond 1 à 2 keer per jaar laten checken door bijvoorbeeld een holistische dierenarts, osteopaat, chiropractor of acupuncturist. Dit om eventuele gevolgen van microtrauma’s, pijn en stress te behandelen voordat ze tot lichamelijke klachten en/of gedragsproblemen leiden. Twee keer per jaar klinkt misschien veel, maar een jaar lang iets over het hoofd zien is lang.
Je kunt je hond na een incident laten nakijken door bijvoorbeeld een holistische dierenarts, osteopaat, chiropractor of acupuncturist op mogelijke verrekkingen, kneuzingen, (geestelijk) trauma etc. Bijvoorbeeld na een bijt- of vuurwerkincident, een aanrijding, een auto-ongeluk waarbij de hond in de auto zat (mensen kunnen (onzichtbaar) letsel oplopen, honden ook), het overlijden van een dierbare, een inbraak etc. Ook wanneer je denkt ‘Oh, het lijkt mee te vallen’. Een hond kan het vaak compenseren waardoor je het na een paar dagen niet meer ziet, maar in feite zit het er nog wel. Een opeenstapeling van microtrauma’s en die compensaties, leiden op termijn altijd tot klachten.
Bij lichamelijk of geestelijk kwetsbare honden zijn regelmatige ‘onderhoudsbezoeken’ aan te raden.
Je kunt (tevens) kiezen voor het alternatieve circuit zoals:TTouch
- Fysiotherapie
- Hondenmassage
- Quantum
- TTouch
- Dierentolk
- Etc.
Je kunt hulp vragen aan een gedragsdeskundige voor bijvoorbeeld:
- Hoe om te gaan met een reactieve hond (indien je hond reactiever is door pijn of gezondheidsproblemen)
- Het nog beter leren lezen van je hond zodat je mogelijke problemen eerder voor bent
- Werken aan de sociale vaardigheden van je hond door bijvoorbeeld social walks
- Het vergroten van het vertrouwen en zelfvertrouwen van je hond
- Het verbeteren van je lijnvaardigheden
Het is belangrijk je hond goede en positieve ervaringen te laten opdoen, confrontaties uit de weg te gaan en stress zo veel mogelijk te reduceren. Geef je hond daarnaast keuzes, daar waar mogelijk en veilig, zowel binnenhuis als buitenshuis.
Maak 2 tot 4 keer per jaar een (soortgelijke) foto of video en vergelijk deze met voorgaande jaren. Soms veroudert een hond erg snel. Beeldmateriaal kan helpen dit te zien waardoor je tijdiger kunt inspelen op de behoeften van je hond. Aan het begin van ieder seizoen is een mooie leidraad.
Het bijhouden van een dagboekje waarin je zaken noteert zoals:
- - Hoe de dag is verlopen: aantal honden- en mensenontmoetingen, hoe deze verliepen, wat er verder nog gebeurd is die dag etc.
  - Medicatie
  - Voeding
Zaken van één of twee dagen geleden, of zelfs van een aantal weken geleden, kunnen ook invloed hebben op het gedrag van je hond. En zo ver terug gaat het geheugen van mensen veelal niet. Tevens kun je door een dagboekje mogelijk patronen ontdekken en zo ja, dan kun je kijken wat je kunt aanpassen om dit te veranderen.
Je kunt alternatieven bedenken op langere wandelingen als deze (tijdelijk) niet meer mogelijk zijn:

Neus- en denkwerk (mits op de juiste manier aangeboden)
Speuren op ‘vermiste’ personen (mits op de juiste manier aangeboden)

Deze activiteiten kunnen ook goed ingezet worden als hulpmiddel bij bijvoorbeeld geblessseerde, reactieve, onzekere of angstige honden.

Je kunt zaken aanpassen of aanschaffen zoals:
Loopplank ten behoeve van de auto
Opstapje bij de bank/bed
Verschillende slaapplaatsen maken (denk aan model, opstaand randje/plat, materiaal, ondergrond, grootte, hoogte, ruimte, warm/koud,…)
Keuzes geven met betrekking tot bijvoorbeeld rustigere en/of koelere ruimten etc.
Voeding, toxinen en voedingssupplementen aangepast aan je hond en de huidige situatie.
Een EHBO box ten behoeve van huis, auto en vakantie, passend bij jouw hond: een blessure wil nog wel eens plaatsvinden op zaterdagochtend of Kerstavond.
Pas het leven tijdelijk of definitief aan op de behoeften van je hond en beweeg je binnen zijn grenzen, wensen en mogelijkheden!

Pijnstillers en meer

Pijnstillers hebben voor- en nadelen. Ze nemen de pijn (deels) weg waardoor het lichaam ontspant wat verkramping en vastzitten tegen gaat en de geest ontspant omdat het lichaam minder zeer doet. De hond krijgt waarschijnlijk een minder kort lontje omdat lichaam engeest nu eenmaal hand in hand gaan. Dit kan de genezing ten goede komen.

Pijnstillers hebben ook nadelen. Een hond gaat wellicht over zijn grenzen heen als hij geen pijn meer voelt en de eigenaar gaat vaak over de grenzen van de hond heen! Er wordt dan regelmatig te veel of het gekeerde gedaan, zoals te lange wandelingen, toch naar de hondensport omdat het zo leuk is etc. Tevens kunnen bijwerkingen ontstaan zoals maag- en darmklachten en de nierfunctie wordt extra belast. En, wellicht werk je aan het oplossen van symptomen in plaats van aan oorzaken. Door alleen maar pijn te onderdrukken, dus het symptomatisch te behandelen, zouden achterliggende oorzaken niet aan het licht kunnen komen wat ingrijpende gevolgen kan hebben voor de gezondheid.

Naast reguliere medicatie zijn er ook alternatieve mogelijkheden zoals Chinese kruiden, acupunctuur, homeopathie, CBD olie, arnica, traumeel, TTouch, Quantum Touch, massage, en/of koude/warmte applicaties. Ook voedingssupplementen afgestemd op de oorzaak van de klacht kunnen helpen.

Regulier en alternatief kunnen ook vaak gecombineerd worden. Overleg daarom met een deskundige over wat het beste bij jouw hond past, medicatie is immers maatwerk.

Kennisuitbreiding: basisopleidingen Pijn bij honden

Sinds 2018 worden opleidingen ‘Pijn bij honden’ georganiseerd, welke worden gegeven door diverse dierenartsen en specialisten. Het is onmisbare kennis voor iedereen die beroeps- of hobbymatig met honden werkt. Diverse beroepsorganisaties kennen punten toe aan de opleidingen t.b.v. de professional. Vanzelfsprekend zijn hondeneigenaren die zich verder willen verdiepen in het welzijn van honden ook meer dan welkom. Meer informatie kun je vinden op de website van de opleiding Pijn bij honden.

Referenties

In de media

Hond met geestelijke pijn, PTSS (post traumatisch stress syndroom):

Credits

Dit artikel is geschreven door Michelle Vrolijk
Michelle is opgeleid tot en werkzaam als hondengedragsdeskundige. Ze werkt met puppy’s, pubers, volwassen (herplaats)honden en senioren. Daarnaast geeft ze regelmatig lezingen en workshops over verschillende onderwerpen en speurlessen op ‘vermiste’ personen. Michelle heeft diverse opleidingen gevolgd, onder andere bij Turid Rugaas en Sheila Harper. Ze is aangesloten bij de Europese beroepsvereniging PDTE van Turid Rugaas en heeft een certificering behaald bij het Open College Network. Daarnaast blijft ze op de hoogte van de laatste ontwikkelingen door middel van jaarlijkse bijscholingen.